دانلود بررسی اقلیم شناسی استان یزد

بررسی اقلیم شناسی استان یزد مهمترین مناطق کشاورزی استان دشتهای یزد، اردکان، بهادران، بهاباد، هرات، مروت، چاهک و ابرکوه است محصولات کشاورزی استان شامل انار، پسته، بادام، غلات، آفتابگردان، انگور، پنبه، چغندر قند و کنجد است

دسته بندی	جغرافیا
فرمت فایل	doc
حجم فایل	138 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	46

فصل اول

کلیات

1- اطلاعات جغرافیایی استان:

مقدمه بر جغرافیای استان یزد

استان یزد در مرکز ایران در قلمرو سلسله جبال مرکزی ایران بین عرض های جغرافیایی 29 درجه و 48 دقیقه تا 33 درجه و 30 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 52 درجه و 45 دقیقه تا 56 درجه و30 دقیقه شرقی از نصف النهار مبدأ قرار گرفته است. استان یزد از شمال و غرب به استان اصفهان از شمال شرقی به استان خراسان از جنوب غربی به استان فارس و از جنوب شرقی به استان کرمان محدود می شود. استان یزد در حدود 72156 کیلومتر مربع وسعت داشته و تقریباً 37/4 درصد از وسعت کل ایران را در بر می گیرد .

آب و هوای استان یزد به علت قرار داشتن بر روی کمربند خشک جهانی دارای زمستانهای سرد و نسبتاً مرطوب و تابستانهای گرم و طولانی و خشک است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375، جمعیت استان 750769 نفر بوده که از این تعداد 15/75 درصد جمعیت شهری و 85/24 درصد جمعیت روستایی را تشکیل داده اند .
یزد به لحاظ شرایط اقلیمی استان یزد وضعیت کشاورزی در این استان مطلوب نیست و امکان بهره برداری از آب های سطحی در کشاورزی بسیار کم است. شرایط خاص مناطق حاشیه کویر نظیر میزان اندک باران حرکت ماسه های روان ، پدیده کویرزایی مراتع فقیر کمبود منابع تأمین آب موجب شده تا 28 درصد وسعت استان یزد فاقد بهره دهی اقتصادی باشد .

مهمترین مناطق کشاورزی استان دشتهای یزد، اردکان، بهادران، بهاباد، هرات، مروت، چاهک و ابرکوه است. محصولات کشاورزی استان شامل انار، پسته، بادام، غلات، آفتابگردان، انگور، پنبه، چغندر قند و کنجد است .

1-1- تقسیمات کشوری:

استان یزد طبق آخرین تقسیمات کشوری (آمار 1386) دارای 10 شهرستان، 24 شهر، 20 بخش و 51 دهستان می باشد دارای جمعیتی بالغ بر 1012885 نفر را در خود جای داده است شهرستان خاتم وسعتی برابر 8249 کیلومتر مربع را شامل می شود دارای 2 بخش، 2 شهر و 4 دهستان می باشد و موقعیت جغرافیایی این شهرستان به شرح زیر است.

طول شرقی حداقل برابر با   و حداکثر  

و عرض شمالی حداقل برابر با    و حداکثر  است

شهرستان خاتم جمعیتی بالغ بر 32806 نفر را دارای می باشد که 23/3 درصد از کل جمعیت استان را شامل می شود و نرخ رشد جمعیتی 47/1 (آمار 1386) می باشد.

روستای کرخنگان نیز جمعیتی برابر 2000 نفر را به خود اختصاص می دهد.

2- موقعیت جغرافیایی منطقه:

دهستان ایثار به مرکزیت روستای کرخنگان با تحت پوشش قرار دادن روستای توتک- چنار و برزگر جمعیتی افزون بر 3500 نفر را در خود جای داده است.

این منطقه در تلاقی استان ها و شهرستان های مختلف کشور قرار گرفته است از یک طرف به بوانات فارس و از طرفی به مهریز یزد و از یک طرف هم نزدیکی آن به شهر بابک کرمان و نیریز فارس خود به خود بر قابلیت های ارتباطی این منطقه افزوده است این روستا در 240 کیلومتری شهر یزد قرار گرفتهاست حوزه مطالعاتی در 4 کیلومتری روستای چناناز و در 10 کیلومتری روستای کرخنگ واقع شدهاست که در محدوده ی طول های جغرافیایی    و     و عرض جغرافیایی   و    می باشد.

3- وضعیت پوشش گیاهی حوزه مورد مطالعه:

کشور ما غنی از پوشش گیاهی است که به دلیل وسعت آن و تغییرات شرایط اقلیمی و توپوگرافیک می باشد.

مطالعه و شناخت انواع پوشش گیاهی و جوامع و گونه ها امکان ارزیابی گیاهان در برنامه های مدیریت مراتع را فراهم می کند. برای تشخیص گیاهان از روش Run Kiaer استفاده شده است که به بررسی اشکال زیستی گیاهان پرداخته است.

ارائه لیست فلور منطقه (گیاهان دارویی- صنعتی- سمی)

نام فارسی

نام لاتین

شکل زیستی

کلاس خوشخوراکی

مصارف

اروانه Hymenocrater sp Ch

-

دارویی فراسیون Marrubium rulgave He

...

علوفه ای- مرتعی

فرم رویشی منطقه علفی و بوته ای و درختچه ای است.

پوشش گیاهی غالب در تیپ 3 (تپه ماهور): Artemisia aucher

تیپ 4 (دشت): Artemisia avcheri Hertia anyvstifolia, Dophne stafil

تیپ1 کوه شامل mygdalus sooparia, Acer monspessvlanum می باشد.

این حوزه از نظر ارتفاع، شیب، نوع خاک و سایر عوامل محیطی و فیزیکی تقریباً حالت یکسان و همگن است و لذا در طول حوزه تغییرات چندانی به لحاظ پوشش و تیپ گیاهی به چشم نمی خورد.

مطالعات پوشش گیاهی طبیعی یک منطقه می تواند معیاری برای ارزیابی و سنجش سطح مدیریتی آن منطقه باشد و هر کدام از اهداف (نوع اقلیم، توپوگرافی، نوع خاک و ...) می تواند اطلاعا را به به ما بدهد که دارای دقت موردنظر مقیاس طرح و صرفه جویی در هزینه می باشد.

به عبارت دیگر در تعیین فلوریک منطقه گیاهان نادر به اندازه ی گیاهان فراوان و مصروف دارای اهمیت می باشد پس تعیین فلوتر تک تک گونه های منطقه الزامی است.

معرفی تیپ اراضی موجود در منطقه:

 تیپ 1) کوه:

با مساحت هکتار 6/478 با ظرفیت دامی 114 رأس، گرایش خاک در این تیپ خوب بوده ولی وضعیت مرتع سیر قهقهرایی داشته و گرایش نیز به همین صورت بوده است.

درصرد پوشش گیاهی 65/19 درصد بوده و درصد خاک لخت حدود 47/48 درصد است و درصد سنگریز نیز 77/20 درصد است.

تیپ 2)  تپه ماهور:

این تیپ مساحتی حدود 1093 هکتار داشته و با ظرفیت دامی 353 رأس دام و گرایش خاک خوب بوده ولی وضعیت مرتع و گرایش مسیر قهقهرایی و منفی داشته درصد پوشش سنگ ریزه 6/12 درصد خاک لخت 4/29 و درصد پوشش گیاهی 8/24 درصد برآورد شده است و مرتع فقیر است.

تیپ 3)  دشت:

دانلود تاریخچه فرش یزد

تاریخچه فرش یزد مردم همه به نساجی و بافتن پارچه های گوناگون ابریشمین مشغول اند و یزدیان با کار و کوشش خود مقدار زیادی از این پارچه ها را به هند، ایران، جغتای، چین و ماچین، بخشی از ختا، روسیه و ترکستان صادر می کنند پارچه بافی که نوع دستی آن را شعربافی می نامند از دیر باز در این منطقه و بین بیشتر خانواده ها رواج داشته و بافتن قالی نیز طی یک قرن گذشته به صورت همگان

دسته بندی	هنر و گرافیک
فرمت فایل	doc
حجم فایل	79 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	10

تاریخچه فرش یزد

یزد در حاشیه جنوبی دشت کویر واقع شده و کوههای متعددی اطراف آن را فرا گرفته اند. آب و هوای آن خشک و باران سالیانه اش اندک است. شاید یکی از علل رواج قالیبافی در آن منطقه، شرایط خاص آب و هوایی باشد. از قدیم الایام مردم ساکن در آن ناحیه، علاقمندی خود را به صنایع دستی و بویژه قالیبافی نشان داده اند

جوزافاباربارو جهانگرد ونیزی که در عهد اوزون حسن به ایران سفر کرده درباره یزد چنین می نوسید

... مردم همه به نساجی و بافتن پارچه های گوناگون ابریشمین مشغول اند و ... یزدیان با کار و کوشش خود مقدار زیادی از این پارچه ها را به هند، ایران، جغتای، چین و ماچین، بخشی از ختا، روسیه و ترکستان صادر می کنند... پارچه بافی که نوع دستی آن را شعربافی می نامند از دیر باز در این منطقه و بین بیشتر خانواده ها رواج داشته و بافتن قالی نیز طی یک قرن گذشته به صورت همگانی متداول گردیده است. به گونه ای که ذکر گردید صنایع دستی بویژه پارچه بافی و قالیبافی از اشتغالات عمده اهالی یزد است

از قدیم الایام مردم ساکن دراین ناحیه، علاقمندی خود را به صنایع دستی و بویژه قالیبافی نشان داده اند.

"جوزافاباربارو" جهانگرد ونیزی که در عهد "اوزون حسن" به ایران سفر کرده درباره یزد چنین گفته است که "مردم همه به نساجی و بافتن پارچه های گوناگون ابریشمیی مشغول اند و محصولات خود را به هند، ایران، جغتای، چین و ماچین، روسیه و ترکستان صادر می کنند.

بافتن قالی نیز طی یک قرن گذشته به صورت همگانی در یزد متداول شده است بطوری که قالیبافی از اشتغالات عمده اهالی یزد است و به گفته مسوولان سازمان بازرگانی این استان حداقل 20 درصد از اشتغال استان را به خود اختصاص داده است.

10 صفحه فایل Word قابل ویرایش

دانلود بررسی معماری مساجد مختلف در شهر یزد

بررسی معماری مساجد مختلف در شهر یزد مطالب این مجموعه با عنوان بررسی تزئینات ونقوش مسجد جامع یزد جمع گرد آوری شده و سعی برآن بوده تا جایی که متون تاریخی باقیمانده و منابع و سوابق تاریخی مسجد جامع یزد اجازه داده است به ذکر توضیحاتی راجع به مصالح و کتیبه ها و تاریخ بنای آن و تغییرات ایجاد شده بر آن در طول سالیان، بپردازیم اگر چه نقوش شکل گرفته بر آن به طور عموم در تمام بناهای اسلامی

دسته بندی	معماری
فرمت فایل	doc
حجم فایل	63 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	97

پیشگفتار

 مطالب این مجموعه با عنوان بررسی تزئینات ونقوش مسجد جامع یزد جمع گرد آوری شده و سعی برآن بوده تا جایی که متون تاریخی باقیمانده و منابع و سوابق تاریخی مسجد جامع یزد اجازه داده است به ذکر توضیحاتی راجع به مصالح و کتیبه ها و تاریخ بنای آن و تغییرات ایجاد شده بر آن در طول سالیان، بپردازیم.

اگر چه نقوش شکل گرفته بر آن به طور عموم در تمام بناهای اسلامی ایران به چشم می خورد ولی خالی از لطف نبود که به بررسی تزئینات این مجموعه بپردازیم زیرا مجموعه بنای مسجد جامع یزد در شهری است که دارای بافت  سنتی دست نخورده ای نسبت به بناهای شهرهای دیگر  است، با این حال بناهای باستانی و اسلامی ایران همگی دارای لطف خاص خودشان هستند که معماران تلاشگر و هنرمند با اطلاعات و دانش معماری بالابه تأ سیس بناها همت گمارده اند.

حال چه به صورت تحقیق دانشگاهی یا هنر عنوان دیگری قطعاً علاقه و توجه شخصی و میل به دانستن در مورد عظیم تاریخی داشته باشم و به این مسیر رنگارنگ قدم گذاشته و هنر گوشه دیگری از این سرزمین را ورق بزنیم، وارد فضای زیبا و ملکوتی شویم از داخل مقرنها عبور کنیم و ایوانها را پشت سر گذارده و راه پر پیچ و خم نقوش اسلیمی و ختایی را گرفته از داخل بوته ها گذشته م مناره ها را دور بزنیم تا شاید تفحه ای از روح و ذوق هنری معمار و نقشبند این بنا از روح خسته ما گذر کند و جانی تازه به ما ببخشد.

دیدن و مشاهده کردن این گونه هنر های تاریخی که از سالیان باقی مانده شاید تلنگری باشد برای تمامی از تلاش افتادگان راه هنر و بروز خلاقیت و پشتکار.

مقدمه

هنر جو هره ای است که از ذرات هر ایرانی به فضل الهی به ودیعه نماده شده است. به همین علت جلوه های هنر در تمام مظاهر و مقوله های زندگی ایرانی مانند:‌ معماری، نقاشی ، خط وکتابت ، پارچه بافی، قالی وگلیم بافی، فلزکاری، سفالگری و ...... در طول تاریخ بروز و ظهور داشته و دنیایی از زیباییها، ذوق، خلاقیت و ابتکار را پدید آورده است.

یکی از مظاهر انعکاس هنر ایرانی در معماری این سرزمین است هنرمند معمار ایرانی، از ابتدای کار و ازهنگام بکارگیری آجر که ازمصالح اولیه احداث بنا به شمار می رفته زیبا ترین نقشها  و طرحها را هنگام احداث دیوارها و پوششی گنبد ها وگوشواره ها، مقرنس ها و طاقنما ها خلق کرده است و در روند تکاملی آن با گره چینی، گل اندازی، گره سازی وآجر کاری خفته و رفته، شاهکار های بی نظیری را به وجود آورده است.

هنگام استفاده از گچ با خلق گچبریهایی با نقوش هندسی، گیاهی، دنیایی از خلاقیت را که  در دنیا بی نظیر می باشد آفریده و در استفاده از چوب برای پنجره ها و درها با بهره گیری از فتونی نظیر منبت، مشبک، معرق، کنده کاری، خاتم سازی ونقاشی روی چوب، اعجاز باور نکردنی را پدید آورده است.

برای تزیین بنا از کاشیهایی یک رنگ، هفت رنگ، معرق، طلایی و .... شیشه و آیینه در شکلها و رنگها و ابعاد گوناگون، مدد جسته و دنیایی از زیبایی و خلاقیت و هنر را عرضه کرده و همه اینها به همراه حجاریهای زیبا،  بنا هایی را در جای جای ایران بر پا و استوار کرده است.

بدون تردید تحقق این همه زیبابیها و خلاقیت جز به مدد عشق به معبود امکان پذیر نبود، چراکه بیشترین جلوه آنها را در مسجد، محراب و زیارتگاه می توان دید.

بناهای مذهبی، همواره مورد احترام و توجه ملل و اقوام مختلف درطول تاریخ بوده است، و به لحاظ همین اهمیت، پیوسته کاملترین تجربه های هنری هنرمندان برجسته هر دوره تاریخی در خدمت معماری و تزیین نقوش به کار رفته در احداث چنین اماکنی بوده است. این علاقه و توجه و بذل سرمایه های مادی و معنوی، نه از باب منافع اقتصادیو اغراض مادی، بلکه بر مبنای کشش و علاقه ای قلبی بر اساس گرایش فطری مردم به مکاتب الهی بروز کرده است. چه بسا مردمی که با مشکلات و تنگناهای اقتصادی قرین بوده، اما در سرمایه گذاری برای مظاهر معنوی، از جمله بناهای وابسته به مقدسات مذهبی، از هیچگونه ایثاری فروگذار نکرده اند.

بناهای رفیع و با شکوهی که در طول تاریخ برای معابد، مساجد وکلیساها،‌سر برافراشته اند، با یک پشتوانه قلبی و عشق حقیقی همراه بوده است.

در تاریخ اسلام، مسجد در رأس توجه مردم، به ویژه هنرمندان معتقد به مبانی دینی قرار داشته است. در دوره هایی که اثری ازپیشرفتهای علمی و صنعتی در هیچ کجای عالم دیده نمی شود، بر جسته ترین آثار معماری جهان، از میان مساجد بزرگ در جای  مانده است،‌ اگر چه به علل گوناگون، بویژه هجوم ارتشهای متجاوز بیگانه به کشورهای اسلامی بسیاری از ابنیه مهم و مساجد تاریخی دچار تخریب و ویرانی شده و آثار مهم مکتوب و میراث فرهنگی مسلمین که دستخوش غارت و آتش سوزی در کتابخانه های مهم جهان اسلام شده است، ما را ا زگنجینه های مهمی محروم کرده است،‌ با این حال آنچه بر جای مانده، خود  دریچه ای است برای شناخت عظمت معماری به کار رفته در بنای مساجد بزرگ تاریخی،  بویژه آن که در معماری و کاشیکاری بناها، مظاهر معنوی و مفاهیم والای مذهبی چه در انتخاب رنگ و چه در انتخاب شکل و فرم بسیار ماهرانه تلفیق شده اند،‌ و فضایی به وجود آورده است که انسان شیفته معنویت را بسوی خود می خواند.

« مسجد » در معماری ایران.

در هنر و معماری ایرانی و به ویژه معماری مساجد با دو پدیده شکل و محتوایا عینیت و ذهنیت - و در یک کلام قالب و روح مواجهیم.

هنر معماری دارای سه جنبه است یکی جایگاه اثر در شهر یا معماری شهری ، طراحی خود بنا یا حجم اثر، و در نهایت هنر های وابسته به معماری که شامل مواردی چون نور ورنگ و نقش است، می گردد که این اخیر با آنکه نقشی محوری در آنچه که معماری ایرانی نا مید ه می شود دارد، اما در دوره های پسین ، این شیوه یا مهجور گشته یا نقشی حاشیه یی یافته است. حال آنکه چنین ظرفیتی را دارد که فضا سازی کند و بدون اینکه ترکیب احجام نامتجانس ضرورت یابد، فضاهای دلخواه را ایجاد نماید.

انسان- و به تبع او اثر هنری- موجودیت نمی یابد، مگر آنکه قالب و روحی داشته باشد. قالب و روح دو وجه متفک یا همراه و ترکیبی نیستند، بلکه وجوهی محشور و عجیبند که هیچ کدام بدون دیگری موجودیت و معنا نمی یابد. نه هر قالبی محمل هر روحی است و نه روحی تاب نشستن بر هر قالبی را دارد. این دو تنها با یکدیگر موجودیت می یابد و رشد می کنند و مرتبت وجود می یابند.

درهنر معماری، اثر و روح حاکم بر جابجایی آن از یکدیگر منفک نیستندو نمی توانند که باشند. نمی توان فضایی را تخیل نمود، بدون آنکه صورت و شمایلی برایش قائل گشت و به همین عنوان نمی توان صورت و شمایلی تصور نمود و مصالح آن را در نظر نداشت- روح فراخ در همنشین با قالب تنگ همچون انیسش خرد و تحقیر می گردد یا قالب شکسته بر می دارد. قالب فراخ نیز ذلیل روح خرد شده، ویرانه می شود. این دو تنها بار شد متناسب و همپای یکدیگر، کارا و زیبنده می گردند. درفضا سازی ایرانی علاوه بر ترکیب یا انتزاع حجمی، از نقوش و رنگ و نور پردازی هم، به منظور القای انتزاع یا ترکیب فضایی استفاده شایان و قابل توجهی می شود به این معنا که در یک معنا که  در یک فضای راسته، شکست نور یا تفرق نقوش، قطعه ای را مجرء یا گسسته می نمایاند و بالعکس بدین لحاظ شناخت نقوش و در رأس آن گره بنایی، در فضا سازی ایرانی نقشی مؤثر و ناگزیر دارد.

موضوع قالب و روح در بیان هنری و فضا سازی  معماری، نه ماجرای راکب و مرکب که بحث وجود و موجودیت است. تذهیب کاران در طراحی، اشکالی را می آفرینند که « مداخل» نام دارد و آن صورت اشکالی است که « روالت» به هنگام نقشپردازی خود بخود « بوم آلت» را نیز مد نظر دارد. و هیچ یک از  آلتهای « رو» و « بوم» بدون دیگری موجودیت نمی یابند. اما هر مداخلی مناسب هر زمینه ای نیست. به این معنا که تیزی و پخی یا راستگی و تقوس نقش مداخل را، نه اراده نتشبند که منظور نظر او، یعنی مکانت و فضا سازی نقش است که تعیین می کند. هرچند که رنگ و نور نیز در این نقوش تأثیر ناگزیر و بسزا دارند، مداخل نهایتاً  در پیچیده ترین و رفیع ترین مرتبت خود به گره بنایی مبدل می شود. گره درمسیر تحول خود از مداخل تا گره و از گره تا « گره در گره » و حتی « شاه گره » تا آنجا پیش می رود که به شطرنج معماران معروف می گرد. اما در این عرصه همچنان انعطاف و قالب خود را به صور وطرق مختلف حفظ می نماید و به گره کند وتند و شل و در مواضعی دستگردان مبدل می شود که به انضمام رنگ، قوالبی هم شأن و محشور با روح حاکم بر فضا سازی است.

معرفت حاکم بر هر اثر معماری یا شهری، نقشی بنیادین درتحول شخصیت و ادراک حیثیت آن اثر در طول زمان و همچنین در احساس مخاطبان ایفا می نماید. نقوش در فضا سازی نقشی تعیین کننده دارند. فضا سازی مناسب، با مجموعه تمهیدات مندرج در آن رمز ماندگاری و موجب جاودانگی این آثار در طول حیات بشری گردیده است.

کاربرد نقوش درحیثیت خارجی و فضا سازی درونی هر اثر معماری، مؤثر و بلکه تعیین کننده است. گره بنایی درمیان نقوش ایرانی جایگاهی رفیع و بی مانند دارد، تا آنجا شاید نقش دیگری همچون گره درفضا سازی معماری ایرانی عمومیت نیافته و دخیل نگشته است.

عملکرد های مساجد مختلف

همانگونه که دین اسلام، تنها دین عبادت و پرستش و توجه به آداب و مراسم عبادی نیست و حوزه نفوذ احکام و قوانین آن شامل همه ابعاد و عرصه زندگی فردی و جمعی است، مسجد نیز، تنها فضایی ویژه برای عبادت نمی باشد.

بلکه علاوه بر جلسه های وعظ و ارشاد مسلمین، حلقه ها و مجالس درس و بحث نیز در آن تشکیل می شد و می شود. حتی پس از اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری که فضای مدرسه به صورتی جدا و متمایز از مسجد پدید آمد، همواره در برخی ازمسجد ها تدریس علوم مذهبی تا قرن و دهه های اخیر ادامه داشته است. علاوه بر این اغلب مسجدها سنگر مبارزه اجتماعی مردم علیه حکام جبار، و کانون تجمع مردم در هنگام خوف و اضطرار بوده است.

مسجدها را از نظر دامنه تنوع و حوزه کارکرد های آنها می توان به چهار گروه طبقه بندی کرد: - گروه نخست، شامل مسجدهای جامع و مسجدهای بزرگی می شود که توسط سلاطین، وزاء و حکام ساخته می شدند. اداره عموم این مسجدها توسط بانی یا مأموران دولتی صورت می گرفت و آنان در اغلب موارد به هر کسی اجازه پیشنمازی یا تدریس برگزیده می شدند. دربرخی از مسجدها ی جامع ، چند پیشنماز همزمان به اقامه نماز می پرداختند و پیروان هر مذهب و مسلک با اقتدا به پیشوای خود، نماز برگزار می کردند.

- گروه دوم، شامل مسجد های متوسطی می شود که توسط بزرگان محلی، علما و یا مشارکت عمومی مردم ساخته می شد. در بسیاری از این مساجد ها برای پیشنماز و دیگر افراد مسجد، شرط خاصی وجود نداشت واز محدودیتهایی که در مساجد نوع اول ایجاد می شد، خبری نبود. هرچند باید توجه داشت که بعضی اوقات، پیرامون هر مذهب برای خود مسجد جداگانه ای می ساختند که پیشنماز و مدرسان آن از پیروان شاخه های همان مذهب بودند.

- گروه سوم ، شامل مسجد- مدرسه ها می شود. با وجود آنکه تعداد این مسجد - مدرسه ها بسیار اندک و انگشت شمار است، اما اهمیت آنها از جهت اینکه دو عملکرد عبادی و آموزشی، همزمان و به موازات یکدیگر ، هر کدام بخشی از فضای کالبدی را به خود اختصاص داده اند، قابل توجه است. مسجد ومدرسه بسیار جالب آقا بزرگ در کاشان ، و مسجد و مدرسه سید در اصفهان از بارزترین نمونه های این گروه از مسجدها هستند.

گروه چهارم، شامل مسجدهای بسیار کوچکی می شود که عمده ترین و شاید تنها عملکرد آنها، جنبه عبادی آنها بوده است و تنها در آنها نماز بجا آورده می شد. مثلاً درنایین برخی از مسجدهای کوچک هستند که مساحتی درحدود ده متر مربع دارند. این مسجدها توسط افراد خیر خواه در محله ها یا در امتداد بدنه بازار و مراکز اقتصادی ساخته می شدند.

خصوصیات فضاهای کالبدی مسجد:

مسجدهای اولیه بسیار ساده ساخته می شدند و فضای کالبدی آنها متشکل از شبستانی بدون در بود که در جلوی آن حیاط یا فضای باز نیمه محصوری وجود داشت. بتدریج و با گذشت زمان و روی کار آمدن حکومتها ی سلطنتی ، بر عظمت و شکوه معماری مسجدها افزوده شد. درایران عناصری از معماری بومی درفضای کالبدی مسجدها مورد استفاده قرار گرفت. ایوان، یکی از این عناصر بود. نخست، یک ایوان در شبستان اصلی و سپس دو ایوان روبه روی یکدیگر که اغلب یکی به ورودی اختصاص داشت، به ساختمان مسجد اضافه شد. تعداد این ایوان ها در مرحله ای از تکامل طرح مسجد، به چهار عدد رسید. عنصر دیگر، عبارت ازچهار طاقی هایی بود که در پیش از اسلام به عنوان بخشی ازفضای آتشکده ها و آتشگاهها موردبهره برداری واقع می شد و پس از اسلام بعضی از آنها به عنوان مسجد مورد استفاده قرار گرفت.

 مسجد جامع

اسلام در آغاز عنصر پراهمیت و مشخصی را به شهر افزود. این عنصر یعنی مسجد جامع به صورت مهمترین رکن مذهبی شهر در آمد. مسجد جامع از نظر فضای معمولا در ارتباط قوی با سایر عناصر مرکز شهر قرار داشته است. درصدر اسلام مساجد ترکیب ساده ای داشتند. بنای مساجد اولیه بسیار ساده و بی پیرایه بود. مسجد پیغمبر (ص) در مدینه به همان شیوه ای که خانه ها ساخته می شد، یعنی از خشت و گل درست شده بود. در زمان خلیفه عثمان ستونهای مسجد را سنگی نمودند و سقف آنرا با چوب ساج پوشاندند. در این دوره همچنین استفاده از گچ برای سفید کردن خانه ها درمدینه مرسوم شد که این امر از سوی برخی  از اولین مسلمانان ماند ابوذر غفاری نشانة دنیا پرستی قلمداد گردید. در دورة خلفای بنی امیه و بنی عباس مساجد به مجموعه های مفصل و با شکوهی مبدل شدند. در دوره های بعد تاریخ اسلام ساختن مساجد جامع باشکوه ادامه یافت و مسجد جامع از ارکان اصلی ساختار شهر در سرزمینهای اسلامی گردید. موضوع ایجاد مساجد به صورت ساده به صراحت در قرآن مجید نیامده، اما از آبادانی مساجد سخن رفته است. مفسران بیشتر تحرک و آمد و شد و حضور جماعت انبوه نمازگزار و در مجموع رونق معنوی مساجد را نشانة آبادانی شمرده اند.

علاوه بر اهمیت مساجد جامع به مثابه یک مرکز پر اهمیت تصمیم گیری اجتماعی – سیاسی در تاریخ شهرهای ایران باید از ارزشهای فضایی آن نام برد. هر چند در آثار پیشگامان برجستة مطالعات و تحقیقات معماری ایران ماند پوپ و گدار برخی جنبه های سبک معماری و فن ساختمانی مساجد ایرانی مورد بحث قرار گرفته، اما متأسفانه کار با قدرتی که آغاز شده ادامه نیافته و نوشته های بعدی بیشتر به تکرار کار متقدمان پرداخته است.

مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد، در بافت تاریخی شهر[1] و در بخش شمالی محله دار الشفاء، در انتهای خیابان موسوم به مسجد جامع، از فرعیات خیابان امام خمینی (ره) فعلی واقع شده است.

این مسجد، در واقع دوبار بنا و تجدید بنا شده است. اولین بار در زمان حکومت گرشاسب بن علی بن فرامرز بن علاء الدوله کالنجار (527-504 ق) از کاکوئیان یزد و به همت خود او صورت گرفته[2] که در حال حاضر اثر چندانی از آن باقی نمانده است. این بنا به «مسجد جامع عتقیق (قدیم)» شهرت دارد. مسجد جامع عتیق طبق تصریح تاریخ یزد دارای «کتابخانه و جماعتخانه[3] و غرفه‌های[4] نیکو» بوده است[5]. «جماعتخانه» دیگری در همان قرن توسط دختران فرامرزبن علی، به مجموعه مسجد جامع تحقیق افزوده شد[6] و دو «غرفه» نیز توسط امیرشمس الدین و امیر بلغدر به این مجموعه اضافه گردید[7].

اما مسجد جامع نو در سال 727 ق. و توسط سیدرکن الدین محمدبن قوام الدین محمدبن نظام (متوفی 732) بنا گردید که مسجد کنونی را تشکیل می دهد. او «صفه[8] و گنبد و مقصوره[9] و غرفه ها» را با استفاده از سنگ آجر و گچ بنا نهاد ولی عمرش کفایت نکرد و شرف الدین علی آن را تمام کرده، مناره مسجد را نیز ساخت[10].

در سال 777 ق. طبق نوشته تاریخ یزد، «درگاهی و جماعتخانه‌ای» به مسجد اضافه شد. این امر به دستور شاه یحیی بن مظفر و توسط مولانا ضیاء‌الدین محمدمعمار صورت گرفت. درگاه مذکور با استفاده از «خشت پخته» ساخته شده است[11].

سال 809 ق. الحاقات دیگری به مسجد صورت گرفت و آن کاشی صفحه و زیر گنبد و محراب مرمرین و پایاب[12] مسجد است که به همت خواجه جلال الدین محمد خوارزمی شروع و شاه نظام کرمانی آن را به اتمام رسانید[13].

ده سال بعد، شاه نظام پیش صفه[14] مسجد را با «کاشی تراشیده»[15]، زینت داد و کتیبه‌ای از صوره مبارکه انافتحنا بر آن الاحق کرد و چند خانه ویرانه اطراف مجسد را خریداری و به جماعتخانه مبدل نموده، درگاهی در جنب آن ساخت، همچنین کاروانسرای ریسمان فروشان را که روبه‌روی در بزرگ مسجد بود، داخل صحن مسجد نمود و حوض و چاه آبی نیز در مسجد احداث کرد[16].

الحاقات بعدی از آن بی‌بی فاطمه خاتون، همسیر امیر چخماق است که مسجد میر چخماق هم ساخته اوست. او در 836 ق. سطح مسجد را از سنگ مرمر فرش کرده، دو ستون چپ و راست گنبد را مزین به کاشی معرق[17] نمود. او منبر مسجد را نیز با آجر منقش تجدید کرد[18].

در دوره حکومت شاه طهماسب، آقا جمال الدین محمد، دو منار بر درگاه اصلی مسجد بنا کرد و قبه ای[19] نیز بالای قبه گنبد مقصوره ساخت[20].

در اواسط قرن سیزدهم و در دوره حکومت شاهزاده محمد ولی میرزا بر یزد، به همت او شبستانی[21] زمستانی، در طرف غرب مسجد احداث شد و اطراف صحن رواق[22]‌هایی بنا نهاد که همه از آجر و گچ است و صحن را نیز مورد تعمیر و مرمت قرار داد[23].

پس از این دوره تا احیاء مسجد توسط مرحوم وزیری، به نظر می رسد مسجد تقریباً به حال خود رها شده و توجه و رسیدگی لازم برای آن صورت نگرفته است.

مسجد جامع یزد، علاوه بر قدمت و فراز و نشیب هایی که در طول تاریخ خود داشته، از جنبه معماری نیز در خور توجه و بررسی بسیار است. از وجوه شاخص معماری این بنا، سردر و مناره های رفیع آن است که نمونه آن را در سرتاسر استان یزد، بلکه در بسیاری از نقاط ایران نمی توان یافت[24].

مناره های مسجد که به گفته پوپ از بلندترین مناره های ایران است،[25] با ارتفاع خیره کننده ای بر روی سردر ورودی قرار گرفته، این مناره ها شامل ساقه‌ای[26] بلند است که علاوه بر قسمت زیر گلدسته[27] بیش از یک سوم آن در بالای گلدسته امتداد یافته است. در پایین ساقه نقش «بسم الله» به صورت درشت بر زمینه کاشی معرق و در بالای آن عبارات «یا علی» و «یا محمد» به خط بنایی[28] در زمینه ای از آجرو کاشی به چشم می خورد. دو کتیبه شامل آیه «وان یکاد…»[29] به خط کوفی[30] و آیه اول سوره مبارکه اسراء به صورت درشت تر با خط ثلث[31] در زیر گلدسته نمایان است. در قسمت زیر نعلبکی[32] مناره، مقرنس[33] کار شده و در بالای نعلبکی نرده ای گرداگرد لبه آن می‌گردد. از مجموع هاین دو، گلدسته ساده ای پدید آمده است. ساقه بالای گلدسته زیر مزین به انواع کاشی کاری معرق و آجر و کاشی است که تا زیر تاج[34] مناره ادامه یافته است. تاج به صورت زیبایی مزین به خیاره[35] شده و در بالای آن توغی[36] قرار دارد.

سردر مسجد در ضلع شرقی واقع شده و بسیار رفیع است. به طور کلی در ایران قدیم (قبل از قرن نهم هجری) به درهای محل ورود به صحن بناهای مذهبی اهمیت زیادی می دادند[37]. سردر تقریباً به طور کامل مزین به کاشی است. تزئینات نمای بیرونی آن شامل نقول[38] و قاب بندی[39]های جرزهای[40] طرفین است. جز این، کتیبه ای در پیشانی[41] سیردر، بخشی از سوره مبارکه «فتح» و کتیبه ای دیگر که دور تا دور قوس پیش طاق[42] را فرا گرفته[43] سوره مبارکه جمعه را به طور کامل در بر دارد.

در کنه[44] پیش طاق مقرنس های زیبایی به چشم می خورد که با کاشی معرق تزیین شده است. در نیم دایره بالایی، اسماء خداوند در ترنج[45]هایی کار شده و در وسط مقرنس شمسه‌ای[46]، اسماء الله، محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین شهید کربلا را نشان می دهد. در پیشانی درگاه کتیبه ای به خط ثلث عبارتی عربی را در بر دارد که در سال 819 توسط شاه نظام کرمانی تهیه شده و اشاره به ایجاد بنا در عصر حکومت «شاهرخ بها در خان» دارد و در قسمت پایین هم طاقنمایی[47] به چشم می خورد که درگاه ورودی در آن قرار گرفته است.

پایا دو پولو که گویی مسحور تزئینات کاشی و گچبری مسجد شده، کتیبه های کاشی بنا را دارای ظرافتی کم نظیر معرفی می کند[48].

در دو لنگه مسجد[49]، چوبی و آلت سازی[50] شده است و از آثار قرن هشتم هجری[51] می باشد. در بالا و طرفین در زنجیری آویخته است که می تواند کاربردهایی داشته باشد. رعایت اصل افتادگی و تواضع در هنگام ورود به مسجد، دخیل بستن یا حتی تمسک مجرمین برای رفع مجازات[52].

دهلیز[53] مسجد، چهار گوش و دارای دیوارهای گچی و سقفی گنبدی با تزئینات آجر و کاشی است[54]، که در سال 777 توسط شمس الدین محمد برپا شده است[55]. بر دیوارهای دهلیز چند لوحه سنگی نصب است که شامل وقف نامه و فرمان حکام وقت می باشد. با کمی دقت در می یابیم، مسجد جامع درهر شهر و آبادی و مخصوصاً دهلیز آن- که اولین فضای سرپوشیده پس از ورود به مسجد است، در قدیم بهترین فضا و وسیله برای اطلاع رسانی به مردم شهر بوده، چرا که مردم هر روز یا حداقل هفته‌ای یک بار، گذرشان به این مکان می افتاده است.

اولین لوحه که به خط نسخ کنده شده و برطرف راست نصب است[56]، شامل وقف نامه‌ای است به این مضمون:

«وقف موبد نمود این سلطان محمود حاجی افضل، تمامی مجاری بیست و چهار جره[57] میاه قنات ابر نوآباد و چهارده جره و نیم میاه قنوات مریاباد حومه یزد بر بقعه معینه متصله به مسجد جامع کبیر یزد که مقبره او، و اولاد اوست که مال الاجاره آن را بعد از وضع مالوجهات و وجوهات دیوانی همه ساله مبلغ سه هزار دینار صرف روشنایی آن نمایند و هر سه روز مبلغ دیوست دینار به شخصی که عالم به قراءات قرآن باشد دهند که یک ختم کلام الله به جهت واقف در مقبره او قراءت نماید و هر ساله مبلغ دو هزار و چهارصد دینار در شب برات و رغایب و شب قتل و شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان حلوا صرف فقرا نمایند. و تتمه مال الاجاره در روز عید غدیر به طلبه علوم دینی از قرار نفری یکصد دینار تسلیم نمایند ولله تعالی صبور و مباشرین موقوفات دخل و تصرف نکنند. خلاف کننده به لعنت خالق و الخلایق گرفتار باد. تحریراً می شهر محرم 1121 در قطعه سنگ الحاقی زیر با خط درشت تر «تولیت آن را اولاً به نفس خود مفوض نمود و بعد از خود به ولد حلبی خود و بعد به اولاد او و به اولاد هر یک که ارشد و اتقی باشند الی انقراض العالم».

لوحه سنگی دیگری مربوط به عصر صفوی و وزارت میرزامحمدمحسن بر یزد که در سال 1115 نفر شده بر طرف راست دهلیز نصب است[58] . مضمون این لوح رفع مزاحمت و تعدی فرماندهان و سپاهیان به مردم دارالعباده یزد، می باشد.

لوحه دیگر مربوط به سال 1047 ق. و شامل دلج.یی و استمالت شاه صفوی از مردم یزد به مناسبت تعرض طبقات مختلف و دریافت وجوه اضافه از این مردم این دیار است[59].

لوحه سنگی دیگری که بر طرف چپ دهلیز نصب است[60]، مربوط به سال 1046 ق. است که در آن شاه صفی صفوی، کلیه مالیات های ماخوذه از مردم را تخفیف داده است.

یک لوحه دیگر نیز برطرف چپ نصب شده[61] که شامل حاشیه و متن است و به سال 875 ق. مربوط می شود. در این لوحه، سلطان حسن بهادر، رسوم بدعتی که در یزد مرسوم بوده را برداشته است.

لوحه بعد که آن هم دارای حاشیه و متن می باشد مربوط به سال 1022 ق. است[62]. که درآن هم حکومت وقت، وجوهات و مالیات دریافتی از مردم را تخفیف داده است. از جمله این مالیات ها «وجوه تفنگچی» است.

یک قطعه دیگر لوح سنگی که در حاشیه ای از کاشی معرق قرار گرفته[63] و با قطعه‌ای شیشه پوشانده شده، صلوات دوازده امام را در بردارد. اسامی دوازده امام در متن وسط داخل دایره هایی به هم پیوسته و نامشخص تهیه کننده آن و سال 777 ق. در حاشیه پایین به چشم می خورد.

در طرف چپ دهلیز، شبستان نه چندان بزرگ قرار دارد[64] که در سال 777 به دستور شاه یحیی پادشاه آل مظفر ساخته شده[65] و دارای محرابی است با تزئینات مقرنس و هشت قطعه کاشی در داخل آن. در بالای محراب جهت تامین روشنایی از شبکه آجری استفاده شده و دیوارهای شبستان مزین به ازاده[66] است. پوشش این شبستان به کمک طاق و تویزه[67]صورت گرفته و نمای داخلی به طور کلی با گچ سفید شده است.

قبل از ورود به میانسرای[68] مسجد به یکی از شبستان های تابستانی[69] بر می خوریم که شامل یک ردیف چشمه طاق[70] در ظع شرقی است. این شبستان از داخل با گچ سفید شده و از راه کوتاهی حدود 20 سانتی متر از سنگ، پایین دیوارها و ستون ها را زینت داده است. نمونه آن را در دو ضلع غربی و شمالی نیز شاهد هستیم[71]. بیرونی رواق های مسجد آجری و ساده است، تنها در رخبام[72] مزین به هره[73] می باشد[74].

ویژگی مشترکی که در تمام طاق های مسجد به چشم می خورد، جناغی[75] بودن آن است که یادآور معماری ایرانی است.

در پشت رواق های غربی مجسد، شبستانی وسیع با 48 ستون قرار دارد که توسط شاهزاده محمدولی میرزا در سال 1240 ق. ساخته شده[76] و به شبستان «شاهزاده» شهرت دارد.

دانلود بررسی عوامل تاثیرگذار بر تعلق خاطر دانشجویان دانشگاه یزد نسبت به تیم های فوتبال

بررسی عوامل تاثیرگذار بر تعلق خاطر دانشجویان دانشگاه یزد نسبت به تیم های فوتبال ورزش پدیده ای جمعی و اجتماعی جهانی و تاریخی است، ورزش از یک طرف به عنوان یک نهاد اجتماعی دارای کارکردهای خاص خود برای نظام اجتماعی می باشد و از طرف دیگر به عنوان بخشی از یک نظام اجتماعی تحت تأثیر نظام اجتماعی کل بوده و درعین حال بر آن تأثیر نیز می گذارد ورزش فوتبال بین رشته های مختلف ورزشی در سراسر دنیا بیشترین مخاطب و طرفدار را دارد و این موضوع ب

دسته بندی	تربیت بدنی
فرمت فایل	doc
حجم فایل	385 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	119

مقدمه

ورزش پدیده ای جمعی و اجتماعی- جهانی و تاریخی است، ورزش از یک طرف به عنوان یک نهاد اجتماعی دارای کارکردهای خاص خود برای نظام اجتماعی می باشد و از طرف دیگر به عنوان بخشی از یک نظام اجتماعی تحت تأثیر نظام اجتماعی کل بوده و درعین حال بر آن تأثیر نیز می گذارد. ورزش فوتبال بین رشته های مختلف ورزشی در سراسر دنیا بیشترین مخاطب و طرفدار را دارد و این موضوع به روشنی هم در تعداد افرادی که به این رشته ورزشی می پردازند و هم در تعداد طرفداران و علاقه مندان این ورزش مشخص است. شاید بتوان گفت که ورزش در گذشته های دور بیشتر به عنوان یک امر تفریحی برای مردم بوده ولی امروزه شاهد آن هستیم که یادآوری تاریخ رویدادهای زندگی بیشتر افراد جامعه مصادف با تاریخ برگزاری یا خاتمه رویدادهای ورزشی مهم از جملعه فوتبال در جهان و ایران است بطوریکه مثلاً مشاهده می کنیم افرادی تاریخ سال تولد، گردش و تفریح دسته جمعی با دوستان در یک مکان و ... خودشان را مصادف با تاریخ فلان جام جهانی فوتبال یا فلان برد تیم فوتبال مورد نظرشان در یک رقابت ورزشی و ... می دانند و از آن یاد می کنند. و این سایر ناشی از تعلق خاطری است که این افراد در جامعه به این رشته ورزشی دارند و خود سعی می کنند در آن مشارکت نیز داشته باشند. تجربه نشان داده است که طرفداران تیم های فوتبال را افرادی تشکیل می دهند که با طرفداری از دو تیم مورد نظر هویت های ورزشی خلق می کنند و این هویت ها نه تنها از عوامل و عناصر متمایز کننده اجتماعی و فرهنگی تأثیر نمی پذیرد، بلکه در مواردی تحت تأثیر هویت های فراتر مانند هویت های ملی یا دینی نیز قرار می گیرند.

در این تحقیق سعی بر آن است که عوامل تأثیرگذار بر تعلق خاطر افراد بر تیم های فوتبال لیک برتر ایران را در بین دانشجویان دانشگاه یزد مطالعه کنیم. این تحقیق در پنج فصل تدوین شده است که در فصل اول به بیان طرح مسأله، ضرورت و اهمیت تحقیق، اهداف و تاریخچه موضوع پرداخته شده است. در فصل دوم مبانی نظری تحقیق شامل ادبیات تحقیق، چارچوب نظری تحقیق، فرضیات می باشد. فصل سوم روش شناسی تحقیق را که شامل تعریف عملیاتی مفاهیم، نوع تحقیق، جامعه آماری، روش تحقیق، حجم نمونه و تفکیک های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده هاست را در بر می گیرد.

فصل چهارم شامل تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده است و فصل پنجم شامل نتیجه گیری و پیشنهادات است در پایان منابع و مآخذ همراه یک نسخه از پرسش نامه ضمیمه شده است.

در اینجا لازم می بینیم از همه دانشجویانی که با حسن نظر و دقت خودشان بنده را در تکمیل و پاسخگویی به پرسشنامه تحقیق یاری نموده اند، تشکر و قدردانی نمایم و همچنین ضروری می دانم که از استاد راهنما؛ جناب آقای دکتر افشانی که در تهیه و تدوین این تحقیق با دقت و حسن نظر صبورانه شان راهنمای اینجانب بوده اند، کمال سپاسگزاری را بنمایم و برای زندگی علمی ایشان آرزوی موفقیت دارم.

رحمت اله ترکان

بهار 87

چکیده

در این تحقیق تحت عنوان بررسی عوامل تأثیرگذار بر تعلق خاطر دانشجویان دانشگاه یزد نسبت به تیم های فوتبال لیگ برتر ایران، تلاش شده تا تأثیر متغیرهایی از قبیل جنسیت، پایگاه اقتصادی اجتماعی دانشجویان، رشته تحصیلی، میزان استفاده از رسانه های جمعی و تأثیر الگوی نقش را بر تعلق خاطر نیست به تیم های قوتبال مورد بررسی و آزمون قرار بگیرد.

به منظور آزمون فرضیات تحقیق، از طریق پرسشنامه اطلاعات لازم جمع آوری شده و سپس با استفاده از روش های آماری مناسب شامل : آزمون T-test، ANORA، ضریب همبستگی پیرسون ارتباط هرکدام  از متغیرهای مذکور با میزان استفاده از اینترنت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. و نتایج نشان داد که :

تأثیر الگوی نقش در علاقه مندی و تعلق خاطر نسبت به یک تیم فوتبال و میزان استفاده از رسانه های جمعی و جنسیت به میزان متعلق خاطر دارای رابطه معنی دار است اما سایر متغیرهای مورد بررسی (پایگاه اقتصادی- اجتماعی و رشته تحصیلی) رابطه معنی داری با تعلق خاطر نداشته اند.

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1طرح مسأله:

«ورزش پدیده ای جمعی و اجتماعی، جهانی و تاریخی است، ورزش از یک طرف بعنوان یک نهاد اجتماعی دارای کارکردهای خاص خود برای نظام اجتماعی می باشد و از طرف  دیگر بعنوان بخشی از یک نظام اجتماعی تحت تأثیر نظام اجتماعی کل بوده و در عین حال بر آن تأثیر نیز می گذارد. ورزش پدیده ای اجتماعی با قدمتی برابر با پیدایش خود انسان است و دارای ارزش ها، هنجارها، قواعد، قوانین و آداب و رسوم خاص خود می باشد. ورزش به شکل رسمی و غیررسمی آن بدون قواعد و قوانین وجود عینی ندارد. ورزش در هر جامعه متأثر از ساختار اجتماعی حاکم بر همان جامعه و بیانگر ارزش ها و هنجارهای حاکم بر آن جامعه می باشد. ورزش بعنوان یک پدیده و نهاد اجتماعی مورد توجه جامعه شناس نیز می باشد. توسعه ورزش به عنوان بخش مهمی از جریان زندگی در جوامع جدید و تأثیرات متقابلی را که ورزش بر افراد و دیگر نهادهای اجتماعی به عنوان یک پدیده اجتماعی بر جای می گذارد، سبب علاقه و توجه جامعه شناسان به آن می گردد.» (جوزف،1381: 229).

از منظر روانشناسی اریک فروم می گوید: «عمیق ترین نیلز بشر نیاز اوست به غلبه بر جدایی و رهایی از این زندان تنهایی»(عسکری خانقاه، 123:1381 ) از نظر او انسان ها به بهانه های مختلف می کوشند از تنهایی رهایی یابند و با دیگران پیوند برقرار نمایند و بازی به طور اخص هم یکی از همین روش هاست. در گذشته و هم اکنون شیوه های متفاوتی از فوتبال وجود داشته و دارد: فوتبال انگلیسی، آمریکایی، اسکاتلندی، فرانسوی، و ... شاید بتوانیم ریشه های فوتبال را در افسانه فرانسویان جستجو کنیم «اما در دوران معاصر با پیشرفت سرمایه داری، گسترش رفاه و آزادی تشکل ها و افزایش گروه های مختلف اجتماعی و فرصت های مضاعف بیشتری در جهت تجلی شور جمعی در انسان ها، می بینیم که محبوبیت و شهرت فوتبال همچنان حفظ شده است و حتی به کمک های رسانه های جمعی به اقصی نقاط نیز گسترش یافته است. به نظر می رسد این پیشرفت و محبوبیت مضاعف را در نظر گاه متفاوت می توان بررسی کرد: یکی پیشرفت فوتبال در کشورهای توسعه یافته و دوم پیشرفت این رشته ورزشی در کشورهای در حال توسعه در سرمایه داری عقلانی کشورهای توسعه یافته، فوتبال بستری است برای شرکت های مختلف در جهت تبلیغ محصولاتشان با هزینه های هنگفت تبلیغاتی و اگر بپذیریم که جهان سرمایه داری را سرمایه داران اداره می کنند، در حال حاضر فوتبال یکی از علایق ویژه آنها شده است. اما در کشورهای در حال توسعه فوتبال به طریقی دیگر محبوبیت یافته است. شاید این کشورها که با کمبود و فقر فرصت برای بروز شور جمعی شان مواجه هستند، هنوز هم فوتبال تنها راهی است که با آن می توانند در یک روز تعطیل به ورزشگاهی بروند و در آنجا با شور تمام فریاد بزنند، جیغ بکشند، به هوا بپرند یا به سر و کله هم بکوبندو... یا از لحاظی دیگر تماشای یک فوتبال زیبا از تلویزیون برای مردمی که زیر بار فشار زندگی روزانه شکسته و خرد شده اند فرصتی است برای استراحت ذهنی و فکری حتی اگر این فوتبال در آخرین ساعات پخش شود و احتمال هم بدهند که فردا دیر به سرکارشان برسند و احیاناً اخراج هم بشوند.»(عسکری خانقاه، 1281: 122).

در ادامه می توان گفت که با پیشرفت تکنولوژی و توانایی های شگفت انگیز وسیله های ارتباط جمعی که دانشمندان با کاربرد اصطلاح دهکده های جهانی از آن سخن می گویند، علاقه مندان به فوتبال در هرگوشه ای از جهان، جریان بازی را زودتر می بینند و می شنوند تا مردم یک دهکده جریان واقعی را که در آن محدوده کوچک اتفاق افتاده است. شاید امروز پیش آمد و پدیده ای دیگر را سراغ نداشته باشیم که مردم جهان، تا این اندازه نسبت به دیدن و دانستن آن علاقه مند باشند. علاقه مندی به تماشای مسابقه های فوتبال به اندازه ای است که گمان نمیرود هیچ واقعه علمی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باشد که جامعه ای با این وسعت (دهکده جهانی)، بخواهد به این شتاب جریان آن را تماشا کند. شادی کردن، متأثر بودن و به اصطلاح «ابراز احساسات» کردن هنگام بازی و برد و باخت فوتبال منحصر به تماشاگران حاضر در میدان نیست تماشاگران تلویزیونی نیز آرام نمی نشینند و خواه ناخواه و به هر علت و انگیزه ای که باشد، طرفدار یکی از تیم ها می شوند. و این طرفداری ها ممکن است به گریه و فریاد و دعوا بکشد، روانشناسان بر این نظرند که در اینگونه موردها گریستن و خندیدن با صدای بلند و فریاد زدن خود نوعی نیازمندی جسمی و روانی است و آرامش بخش است. حال با توجه به مباحث بالا به نظر می رسد که در جوامع امروزی و از میان رشته های ورزشی، فوتبال هوادارترین ورزش موجود است.

1-2اهداف تحقیق:

در این بررسی و تحقیق، هدف کلی «بررسی عوامل تأثیرگذار بر تعلق خاطر دانشجویان دانشگاه یزد نسبت به تیم های ورزشی (مورد مطالعه تیم های فوتبال) لیگ برتر ایران در سال تحصیلی 87-86 می باشد.» در کنار هدف کلی فوق، اهداف جزیی زیر پیگیری می شود:

1- تبیین رابطه بین الگوی نقش و تأثیر آن بر تعلق خاطر به تیم های فوتبال

2- تبیین رابطه میزان استفاده از رسانه های جمعی و تعلق خاطرنسبت به تیمهای فوتبال

-3تبیین رابطه بین پایگاه اقتصادی- اجتماعی افراد و تعلق خاطر نسبت به تیم های فوتبال

4-تبیین رابطه بین تعلق خاطر در بین دانشجویان رشته های مختلف

5-تبیین رابطه بین تعلق خاطر زنان و مردان نسبت به تیم های فوتبال

1- 3ضرورت و اهمیت:

ورزش فوتبال بین رشته های مختلف ورزشی در سراسر دنیا  بیشترین مخاطب و طرفدار را دارد و این موضوع به روشنی هم در تعداد افرادی که به این ورزش می پردازند و هم در تعداد طرفداران و علاقه مندان این ورزش مشخص است ویژگی های گوناگون روانی و اجتماعی در جذب بیشتر مردم در جوامع مختلف به سمت این ورزش نقش دارند به اعتقاد برخی از محققان از جمله دلایلی که می توان در مورد محدودیت و رواج ورزش فوتبال ذکر کرد این است که این ورزش نیاز به ابزار زیادی ندارد و وسایل بازی هم نسبتاً ارزان است. ساختار بازی فوتبال سبب می شود تنش های و هیجان هایی در بازیکنان و تماشاچیان به وجود آید که از این هیجان ها و تنش ها همه لذت می برند.می توان درکنار مباحث فوق کارکردهایی را برای این ورزش ذکر کرد که عبارتند از:

کارکرد اجتماعی: برگزاری مسابقات فوتبال در سطح جهانی امروز در نزد بسیاری از جامعه شناسان به عنوان ابزاری برای اندازه گیری ارق و همبستگی ملی مورد استفاده قرار می گیرد و فوتبال می تواند در بالا بردن این همبستگی نقش مهمی را ایفا کند. یکی از کارکردهای ورزش بالا بردن همبستگی ملی است و کشورهایی که از تعدد اقدام برخوردارند، از ورزش های گروهی و بویژه فوتبال بعنوان بالا بردن وحدت ملی استفاده می کنند. و اگر امروزه فوتبال به عنوان نهادی برای جهانی سازی نام برده می شود برای اینست که تمامی بازیکنان از تمام نژادها، قوم ها، فرهنگ ها را دور هم جمع می کند و تحت قواعدی یکسان و جهانی به مسابقه می پردازند و جالب اینکه قانون فوتبال از معدود قوانینی است که برای تمامی کشورها یکسان است.»

کارکرد سیاسی: بسیاری از سیاستمداران معتقدند برای برقراری رابطه بین دو کشور، بهترین بزار و وسیله همانا فوتبال است، و این امر نشان می دهد که این ورزش گروهی برای مقاصد سیاسی نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد، چرا که مسابقه بین دو تیم کشور در واقع مسابقه بین دو ملت است. دست دادن بازیکنان دو کشور با یکدیگر و لباس عوض کردن و دادن هدیه برای یکدیگر و حضور مسئولین رده بالای کشور در بازی فوتبال، می تواند زمینه های ایجاد نوعی رابطه بین کشورها باشد.

کارکرد فرهنگی: فوتبال امروزه دنیا و فرهنگ خود را می سازد و قواعد خاص خود را بر ملت ها حاکم می سازد. برای بسیاری از جامعه شناسان، فوتبال شکل کوچک شده ای از جامعه است که در آن می توان به ویژگی های افراد آن جامعه است یافت. مطمئناً رفتار بازیکنان و تماشاگران حامی آنها، نوع برخورد با یکدیگر می تواند نشان دهنده رفتار یک ملت باشد و میلیون ها چشم رفتار بازیکنان را می بینند و آن را مورد ارزیابی قرار می دهند.

کارکرد ایجاد نشاط و شادی: در بعضی از کشورها از جمله ایران فوتبال در قالب های مختلف از جمله جشن و شادی در معابر عمومی و اعتراض به مسائل گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد. گاهگاهی می بینیم که مردم بعد از هر پیروزی به خیابان ها آمده و با واکنش های عاطفی شادمانی می کنند، امروزه فوتبال جزء زندگی روزمره مردم شده و همانند احزاب مردم طرفدار یکی از تیم ها می باشند و کنار گذاشتن آن امری محال است. درست است که یکی از کارکردهای ورزش ارتقای شادابی و نشاط ملی یا باشگاهی است ولی همین نشاط موقعی به بحران تبدیل می شود که جوانان جزء بهانه فوتبال چیزی برای بروز شادی و هیجانات خود پیدا نکنند. امروزه فوتبال برای تماشاگران به قول دورکیم چون انبوهی خلق تشکیل داده، توانسته وسیله ای برای تخلیه هیجانات جوانان مورد استفاده قرار گیرند و اگر درست هدایت شود از آسیب هایی که ممکن است برای اجتماع وارد سازد کم کند.(www.PARSA.htm)

حال این فوتبال ویژگی هایی را دارد که ویژگی های نمادین و نمایشی فوتبال و جشن های فوتبال را در دو چشم انداز می توان مشاهده کرد. «در انبوه تماشاگردان حاضر در ورزشگاه که دارای آرایش، لباس، رفتار فرهنگی و ادبیات گروهی و جمعی خاصی می باشند و در انبوهه هایی از مردم که در پایان بازی در سطح شهر روان می شوند و به شادی و پایکوبی می پردازند. از این منظر فوتبال، محل مناسبی برای ظهور «من اجتماعی» و «من نمایشی» است که جرج هربرت مید و گافمن از آن نام می بردند. جوانانی که پرچم تیم مورد علاقه شان یا تیم ملی را بر دوش افکنده، می رقصند و می خوانند و دختران و پسران با پوشش های متفاوت با پوشش معمولی و رسمی که بر سر نهاده اند، به واقع بر مبنای مکتب متقابل نمادین عمل آنان می تواند به معنای جستجوی هویتی متفاوت نیز باشد. اندوه شکست همه این هویت نو خواسته را با چالش مواجه می سازدو از این روی با رفتاری حزن آلود و گاه خشن توأم می شود برعکس شادی و پیروزی بر استحکام هویت مزبور می افزاید و با زفتاری سرخوشانه همراه می گردد» (عسکری، خانقاه،122:1381)

حال می بینیم که در جامعه ورزشی ایران افراد مختلف جامعه و معمولاً قشر جوان (21-19 ساله) اعم از آنهایی که خود بازی فوتبال را انجام می دهند و چه آنهایی که فوتبال بازی نمی کنند و فقط به تماشای فوتبال و گذران اوقات فراغت می نگرند، بین این افراد تعلق خاطری نیست به تیم های ورزشی اعم از باشگاهی و ملی وجود دارد. به طوزیکه مشاهده می شود در جریان برگزاری مسابقات فوتبال در میادین ورزشی در مکان های متفاوت (ایران و ...) افرادی پیدامی شوند که به عنوان تماشاگران و طرفداران تیم های فوتبال حضوری پرشور دارند و نسبت به نتیجه مسابقه تیم مورد علاقه شان حساس هستند و همچنین افرادی که تماشای این مسابقات را از رسانه های جمعی از جمله (رادیو- تلویزیون- ماهواره ...) در جای جای ایران و نقاط دیگر جهان همراهی و دنبال می کنند. چرا که تماشای فوتبال و یا انجام آن کارکردهایی دارد که می تواند افراد به خود جذب کند و حضور همبسته آنان در میادین ورزشی و بعضاً پای رسانه های جمعی افزایش دهد. بنابراین با این توضیحات در طی این بررسی و تحقیق سؤال اساسی اینست که چه عوامل اجتماعی (جامعه شناختی) درایجاد این تعلق خاطر نیست به تیم های ورزشی می توانند نقش داشته باشند؟

1-4تاریخچه (سرگذشت تاریخی ورزش فوتبال):

اسناد تاریخی به وضوح نشان می دهند بازی یا نوعی ورزش بدنسازی که عبارت بود از ضربه زدن به توپ با پا و فرستادن آن به درون توری کوچک، در قرن دوم و سوم قبل از میلاد در درون فرمانروایی خاندان «هال» در ارتش چین مرسوم نبوده است. همچنین اسنادی مستحکم تر نشان می دهد مرزبندی زمینی برای بازی ضربه به توپ با پا،در شهر کیوتوی ژاپن اتفاق افتاده است. در یونان و روم قدیم نیز نوعی بازی شبیه به فوتبال کنونی وجود داشته است، البته هر تیم بیش از 27 بازیکن داشت. به هر حال ذکر دقیق این مطلب که فوتبال دقیقاً کی و کجا شروع شد امری ناممکن است. اما منطقی است که بپذیریم بازی با توپ که ما در ورزش های شکل یافته کنونی، بیش از 3000 سال قبل در جایی روی این کره خاکی وجود داشته است.

اما قدر مسلم آنست که انگلستان محل تولد فوتبال جدید و اتحادیه فوتبال است و جای هیچ شک و تردیدی در آن نیست. انگلستان همراه با اسکاتلند مشترکاً پایه گذاران فوتبال شکل یافته کنونی می باشند.

فوتبال که به زبان عامیانه مردم انگلیس ساکر (soccer)نامیده می شود و محبوب ترین و رایج ترین ورزش در بین مردم این جزیره از قرن هشتم میلادی به بعد بوده است. اما در شروع به بازی خشن و جنگ تن به تن بیشتر شبیه بود.

در سال 1869 اتحادیه فوتبال در قوانین خود شرطی را وارد کرد که بموجب آن تماس توپ با دست کاملاً ممنوع باشد و به این ترتیب شالوده فوتبال جدید ریخته شد. در این بازی توپ نه نقطه مشخصی که قبل از شروع بازی تعیین می شد حرکت داده می شد. صدها نفر در بازی ای شرکت می کردند که در طول قرن ادامه یافت.

اما از آنجا که مسابقات فوتبال به خشونت کشیده می شود، حکومت ها بسیار کوشیدند تا آن را ممنوع کنند. در انگلیس پادشاه ادوار سوم در سال 1231 میلادی قوانینی در این مورد را منع کرد و کوشید فوتبال را متوقف کند. در اسکاتلند پادشاه جیمز اول در سال 1424 میلادی در مجلس اعلام نمود که هیچ کس حق ندارد در فوتبال بازی کند. الیزابت اول ملکه انگلستان قانونی در مجلس به تصویب رساند که بر اساس آن برای بازیکن فوتبال مجازات زندان به مدت یک هفته در نظر گرفته می شد و فرد خاطی می بایست در کلیسا توبه می کرد. اما هیچ قانونی نتوانست این بازی را در انگلیس متوقف کند. چون فوتبال به بازی ای سردی تبدیل شده بود. در سال 1815 کالج اتون مشهورترین مدرسه انگلیس یک سری قوانین وضع کرد و پس از مدتی مدارس کالج ها و دانشگاه های  دیگر نیز از این قوانین پیروی کردند. بعدها این قوانین استاندارد شد و نسخه ای از آن اکنون به عنوان قوانین کمپیریچ شناخته می شود، در سال 1848 در بسیاری از کالج ها و دانشگاه های انگلیس پذیرفته شد. اما کم کم فوتبال به دو مکتب جدا از هم تقسیم شد. برخی کالج ها و مدارس ترجیح دادند از قوانین مدرسه راگبی پیروی کنند که در آن به زمین انداختن حریف، ضربه زدن به ساق پا، حمل توپ و خلاصه تمامی قوانین قدغن شده در قوانین کمبریج کاملاً مجاز بود. در 26 اکتبر 1863 یازده باشگاه و مدرسه لندن نمایندگان خود را به همایشی که در «تاورن فری مزون» تشکیل شده بود فرستادند تا یک سری قوانین اساسی و جداگانه برای مسابقات وضع شود. این همایش منجر به پیدایش فوتبال و فوتبال راگبی از هم جدا شد. فوتبال یا ساکر: در سال 1880 میلادی دانشجویان دانشگاه آکسفورد لغاتی را در زبان عامیانه متداول ساختند که بر اساس آن پسوند er به آخر کلماتی که آن ها مخفف و کوتاه می کردند اضافه می شد. به عنوان مثال برای فوتبال راگبی لغت محاوره ای و عامیانه «راگر» (rugger) وضع شد. روزی از یکی از دانشجویان این دانشگاه بنام جارلز ورفورد بروان پرسیده شد که آیا دوست دارد راگر بازی کند و او به شوخی پاسخ داد نه ساکر. او لغت (footballassociatlon) (اتحادیه فوتبال) را مخفف کرده و به آخر آن پسوندer  اضافه کرده بود و لغت ساکر را ساخته بود به این ترتیب بود که لغت عامیانه ساکر (soccer) برای فوتبال در انگلیس رایج گردید(www.wikipedia.com).

همانطور که قبلاً اشاره شد بازی فوتبال (و نیز واژه فوتبال) از انگلستان اشاعه یافت، این بازی که در نیمه دوم قرن 19 در بین ثمره های انگلیس به صورت مسابقه، برای انتخاب «بهترین بازیکن» رسمیت یافت. و بعد بین انگلستان و ایرلند و اسکاتلند و در آغاز قرن 20 در بسیاری از کشورهای اروپایی، باشگاهی و فدراسیون برای مسابقه ها تأسیس شد و فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) و اصطلاح «جام جهانی» بوجود آمد، و سرانجام نخستین بازی و مسابقه های جام جهانی در سال 1930 در اروگوئه برگزار شد و تا به امروز هر چهار سال یکبار (جز زمان جنگ جهانی دوم) انجام می شود که بسیاری از کشورها را در قاره های پنج گانه بخود جلب کرده است. افزون بر بازی های جام جهانی هر چهار سال مسابقه هایی با نام «مسابقه های فوتبال جام ملت ها» در قاره های آسیا، افریقا، اروپا، امریکا و اقیانوسیه (استرالیا) برگزار می شود.

در ایران با عمومیت یافتن بازی فوتبال، همه ما شاهد مسابقه بین آموزشگاه ها، سازمان های دولتی و نیمه دولتی در شهر یا استان های کشور به صورت رسمی و غیر رسمی هستیم. ورزش فوتبال – و نیز والیبال و بسکتبال – بایستی از آغاز این قرن وارد برنامه های درس آموزشگاه ها ایران شده باشد. در دوره قاجاریه انگلیسی هایی که در ایران بودند، فوتبال را به ایران آوردند. و نیز گروه ارتش s.p.k (شکر جنوب)که بوسیله مربان انگلیسی و هندی آموزش می دیدند، در جریان جنگ جهانی اول، بازی فوتبال را در شهرهای جنوب ایران، (از جمله کرمان، بوشهر، و شهرهای خوزستان و ...) رواج دادند و سپس فوتبال در نقاط دیگر ایران توسعه یافت.(اطلاعات، شنبه 17 آبان 1376، 6)

فصل دوم

مبانی نظری تحقیق

2-1 مروری بر تحقیقات پیشین

1- نگاهی به خشونت فوتبال عنوان پژوهشی است که از طرف بیژن کشمیری مربی پژوهشی انسان شناسی دانشگاه تهران صورت گرفته که چکیده این پژوهش, نتیجه ی محقق ذکر می گردد.

محقق ورزش فوتبال را از بُعد تاریخی در ایران مورد بررسی قرار داده است، نویسنده بر اساس رویدادهای تاریخی این ورزش و در تجاری شدن آن در ایران در پی بازسازی عوامل اصلی خشونت در فوتبال است. در نتیجه این پژوهش آمده است فوتبال بحث حیثیتی است که تیم ورزشی در مقابل جامعه دارد. جامعه ای که از نبود خلق تماشاگر و فوتبال دوست برخوردار است و پتانسیلی از حساسیت، هیجان و غرور را در خود دارد که پیروزی یا شکست جهت آن را تعیین می کند. اولی به شادی و پایکوبی و غوغای بُرد ختم می شود و دومی ، عواطف و احساسات با خشونت در هم می آمیزد و به دخالت نیروهای انتظامی و دستگیری و بازداشت می انجامد. خشونت می تواند از دیدگاهها مختلف در فوتبال مطرح شود؛ فدارسیون، فوتبالیست ها، هوادارن باشگاه ها، زمان برگزاری فوتبال و رسانه ها می توان عوامل فرهنگی- سیاسی- اقتصادی را نیز در آن دخالت داد.حرفه ای شدن فوتبال یا به عبارت بهتر، فوتبال حرفه ای خیلی چیزها را از بازیکنان می گیرد که این امر منجر به فقر فرهنگی در فوتبال، حتی محیطهای ورزشی می شود. به طوری که خیلی از شهروندان تهرانی جرأت نمی کننند که فرزندان خود را به استادیوم ها و یا محیطهای ورزشی از سوی دیگر مقررات بُرد و باخت است که برای بازیکنان اهمیت دارد ماهیت مقررات از بازیها به گونه ی است که تساوی و باخت چندان تفاوت با هم ندارند و به هم بسیار نزدیکند. د رحالی که پیروزی 3 امتیازی و مساوی 1 امتیازی است که هجوم به سوی پیروزی و فرار از تساوی را در بر دارد. در نتیجه غالب بازی ها تبدیل به فوتبال هجومی شده و خشونت جزء نُرم بازی می شود. در واقع بازیکنان مجبورند که برای پیروزی دست به هر اقدامی بزنند یعنی حذف نشدن و مبارزه برای بقاء که این امر به تماشاگران هم سرایت می کند که غالباً بعد از معلوم شدن نتایج، واکنش ها در قالب خشونت ظاهر می شود.

2-فوتبال و کشف علائم تغییرات فرهنگی عنوان پژوهشی است که توسط دکتر حمید عبداللهیان، استاد یار گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران در سال 1381 انجام شده است که چکیده و نتیجه ی آن ذکر می گردد:

دکتر حمید عبداللهیان، استاد یار گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران، نویسنده پدیده ی فوتبال را به عنوان جریان فرهنگی مورد مطالعه قرار می دهد. در همین چارچوب به کارکردهای اجتماعی- فرهنگی ورزشی فوتبال در ایران می پردازد. مقاله مزبور با طرح مفهوم بین رشته ای بودن پدیده ی فوتبال(پیامدها و آثار جنبی آن ها) و ارتباط آن با سطوح زبان شناختی، انسان شناختی و... در ایران معاصر سعی می کند تبیینی از چگونگی تعامل رفتاری(فردی و اجتماعی) در میان طرفداران فوتبال ارائه کند. این پژوهش به نتیجه زیر رسیده است:

آن چه بحث شد صرفاً ارائه یک رویکرد نظری(همراه با ارائه شواهدی تجربی که از مصاحبه ها بدست آمد) درباره ی بروز ناآرامی ها بعد از فوتبال و ارتباط آن با سطوح جامعه شناختی، زبان شناختی و ارتباطی پدیده ی فوتبال در ایران بود اما درستی این رویکرد نظری بسته به کاربرد آن در یک مطالعه همه جانبه در میان بازیگران، تماشا گران حاضر در استادیوم ها و مردم عادی اعم از زن و مرد مشخص می شود. از این جهت کلید مباحثی که در نشست مؤسسه مطالعات ارائه شده است بیشتر یک برخورد نظری را منعکس می کند و فاقد جهت گیری تجربی اند. این  امر نشان می دهد که زمینه ها برای انجام یک طرح تجربی از خصوص تجربه فوتبال در ایران آماده است.

اما در طرح نظری فوق، وجوه روانشناختی و روانشنسای اجتماعی دخیل در فوتبال مورد توجه قرار نگرفت بنابراین از بُعد نظری هم دو زمینه برای کار فراهم است.

نقد رویکرد نظری که در این جا ارائه شد.

دخالت دادن وجوه روانشناختی و روانشناسی اجتماعی برای تحلیل نظری پدیده ی فوتبال و طرفداری از آن در ایران.

3-فوتبال و فردیت فرهنگ ها عنوان پژوهشی است که توسط دکتر اصغر عسکری خانقاه استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و علیرضاحسن زاده  عضو هیات علمی پژوهشکده سازمان میراث فرهنگی انجام شده است که چکیده و نتیجه آن ذکر می­شود

این مقاله فوتبال را از منظر دانش انسان شناسی به عنوان یک واقعه ی تام اجتماعی مورد مطالعه قرار می دهد و می کوشد تا رفتارهای جمعی و کارناوالی مرتبط با فوتبال را به عنوان یک خرده فرهنگ مورد بررسی و مطالعه قرار داده و پیوند آن را با سایر پدیده های اجتماعی و فرهنگی جامعه پدیدار سازد. مطالعات میدانی، در این تحقیق جلوه های خرده فرهنگ کارناوالی در ایران را این گونه نشان می دهد : رقص و پایکوبی، کاربرد موارد منفجره، شکستن و خرد کردن اشیاء، دگرگونی مدل پوشش زنان، از میان رفتن فاصله های اجتماعی، بهره گیری از سمبولیسم ممنوع، استفاده از زبان طنز آلود و غیر جدی و گاه رکیک. این جلوه ها سعی در ساختار زدایی از وضیت های رسمی از فرهنگ جامعه دارند. خرده فرهنگ کارناوالی فوتبال در ایران، خود را در قالب پرچم، لباس ، آرایش، آرایه، بوق و صدا، رقض پایکوبی، و صدا و گاه آشوبگری موقت در نظم اجتماعی نشان می دهد . مطالعات انسان شناسی نشان می دهد که به کارناوال فوتبال نمی توان از منظر یک خرده فرهنگ نگریست بکله کارناوال های فوتبال در واقع گونه های یک خرده فرهنگ منتقد هستند که تنها در نتیجه ی بسته بودن مفهوم فرهنگ تبدیل به یک ضد فرهنگ می شود و با خشونت می آمیزند.

محقق در پایان تحقیق به این نتیجه رسیده است که :

دانش انسان شناسی می کوشد تا ژرف ساخت های رفتارهای موجود در فوتبال و فرهنگ مربوط به آن را مورد مطالعه قرار دهد. از این روی به نظر می رسد که به جلوه های اجتماعی و فرهنگی فوتبال در نز مردم باید بر مبنای یک خرده فرهنگ کارناوالی نگریست و آن را از جمله صورت های غیر رسمی فرهنگ مردم دانست. برای عدم تبدیل این خرده فرهنگ به یک ضد فرهنگ باید فرهنگ رسمی را به فرهنگ غیر رسمی نزدیکتر نمود و تعریفی گشاده دست تر از فرهنگ و جلوه های آن ارائه کرد.

4-چرا فوتبال؟عنوان پژوهشی است که توسط جمشید مصیاحی پور  ایرانیان، دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران انجام شده است که چکیده و نتیجه آن ذکر می گردد

در این پژوهش آمده است که ماهیت خشونت فوتبال را مورد بررسی قرار می دهد. نویسنده تماشاگران فوتبال را بر اساس چارچوب مفهومی رفتار جمعی ، مورد بررسی قرار می دهد، جماعتی بی شکل، خلق الساعه و با رفتارهای هیجانی ، مقاله حاضر همچنین فوتبال را جایی برای تخلیه و خروج هیجانات احساساتی می داند که در جامعه مدرن متراکم شده است. در این پژوهش نتیجه و

پیشنهادی ذکر نگردیده است.

5-تخلیه منفعل هیجان یا تزریق فعال خلجان (پژوهشی در مورد درگیری های حوادثی مسابقات فوتبال)عنوان پژوهشی است که توسط دکتر رحمت الله صدیق سروستانی، دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران انجام شده است که چکیده و نتیجه آن ذکر می گردد

سؤال اصلی مقاله(پژوهش انجام شده) این است که چرا در میدان های ورزشی و خارج از آن خشونت و در گیری پدیده می آید؟ خشونتی که همواره توان تبدیل شدن به اغتشاشاتی جدی را دارد. این پژوهش از طریق روش گزینشی- ترکیبی و عمدتاً کیفی انجام شده است. نویسنده پس از تقسیم بندی طبقه بندی درگیریها پیش، هنگام، و پس ازمسابقه و داخل و خارج ورزشگاه و امکان شرایط ظهور خشونت را مورد وارسی قرار داده است.

خلاصه، نتیجه گیری و پیشنهاد این پژوهش به نظر می رسد که داوری های کلی، مبهم و نسنجیده در مورد میزان خشونت و خطرات آن و انگیزه ها و علل و عوامل درگیری و اشتباهاتی که صورت می گیرد به درکی نادرست از متغیرهای دخلی در حوادث کمک کرده است. تبلیغات و تحریکات رسانه ها، ترویج رنگ شناسی به جای قدر شناسی و بت ساختن آن ها، سوء مدیریت بیست و چند ساله مسئولان برگزاری مسابقات و کاست های فزاینده ی آن تحرکات ناسالم باشگاه ها و مربیان، شرط بندها و شرخرها، تربیت نادرست گروهی از طرفداران و تماشاگران تحریک شده، عدم توجه به خصلت های دوره جوانی تأخیر اتقصادی، فرهنگی و تعلیم و تربیتی جامعه نسبت به توسعه سیاسی، بی تجربگی و بی مهارتی نیروهای حافظ نظم و امنیت مسابقات و تشخیص نادرست و برخورد ناشایست آنان با تماشاگران و طرفداران که به جای خشونت زدایی تزریق خشونت می کند. ازجمله مهمترین عوامل بروز نارآرامی ها و آشوب های درون و برون ورزشگاهی قلمداد شده است.

2-2 ادبیات تحقیق

2-2-1 تعریف ورزش:

ارائه تعریفی جامع و کامل از ورزش با توجه به کارکردهای مختلف آن در جامعه و همچنین برداشت های گوناگون افراد جامعه از ورزش و انواع فعالیت های ورزشی دارند بسیار مشکل است بخصوص اینکه اگر قصد باشد این تعریف مورد قبول همگان باشد. پاول ویس (1989) در تعریف ورزش می گوید :«ورزش به مجموعه فعالیت های منظم و حساب شده جسمانی اطلاق می گردد که دارای قوانین و مقررات معین و مشخص ، سازمان یافته و تشکیلاتی می باشد که در آن مهارت های حرکتی و توانائی های جسمانی آشکار می گردد و تا حدودی انتفاعی می باشد.» (ویس 1989). شنایدر(1993) و اشیرایترز(1992) ورزش را فعالیت های جسمانی افرادکه تحت قوانین و مقررات مدون و سازمان یافته انجام می گیرد تعریف کرده اند.

واندرزواگ ورزش را اینگونه تعریف کرده است: «ورزش نوعی فعالیت جسمانی رقابتی است که از تجهیزات و امکانات ویژه ای با ابعاد زمانی و مکانی واحدی بهره می گیردو تلاش بهع منظور کسب رکورد اهمیت چشمگیری دارد». نیکسون (1984) می گوید: «ورزش عبارت است از هر گونه فعالیت ،تجربه، فعالیت های شرکت های تجاری در جهت ایجاد تناسب اندام،تفریح ،فعالیت های قهرمانی و اوقات فراغت.» آنان تعریف های پیشین در ارتباط با ورزش را گسترش داده و جامع ساختند.(جهرمی، 1384: 69)

2-2-2کارکرد های ورزش در جامعه چیست؟

در جامعه شناسی «کارکرد» به نتایج و آثار عینی پدیده ها یا ساخت های اجتماعی اطلاق می شود. هر پدیده اجتماعی کارکرد معینی بر عهده دارد که به نحوی در دوام و اداره جامعه و برطرف نمودن نیازهای جامعه موثر است(ادیبی ،1358) به عبارت دیگر هر گروه یا نهاد اجتماعی عهده دار کارکرد یا وظیفه ای است و تا زمانی که آن وظیفه از نظر اجتماعی الزامی و مورد نیاز باشد کارکرد مذکور نیز دوام می آورد و پایدار می ماند.(توسلی ،1369).

2-2-3 انواع کارکرد اجتماعی

در تحلیل کارکردی، کارکرد های مختلف یک نظام اجتماعی از اهمیت فوق العاده برخوردارند انواع کارکرد ها عبارتند از:

1)کارکرد مناسب: هرگاه آثار و نتایج یک پدیده اجتماعی برای کل جامعه مفید باشد و به تداوم و تثبیت ان کمک کند کارکرد مناسب نامیده می شود. به عنوان مثال شرکت مستمر و منظم در فعالیت های ورزشی (در صورتی که طبق اصول علمی انجام شوند) دارای آثار و نتایج مثبت به ویژه در سلامتی و تندرستی شرکت کنندگان است. در این حالت ، نظام اجتماعی نه تنها نظر مثبت نسبت به این آثار دارد بلکه اهمیتی فوق العاده بر آن قائل است0

2)کارکردهای نامناسب:

هرگاه آثار و نتلیج یک پدیده اجتماعی تأثیر منفی در جامعه داشته باشد، به نحوی که سبب تضعیف یا انحراف نظام اجتماعی شود به آن کارکرد نامناسب می گویند برای مثال دوپینگ (استفاده غیر مجاز از داروها و مواد انرژی زا) در بین ورزشکاران یک امر ناپسند بودذه و خلاف مقررات ورزشی و عرف اجتماعی است و سبب انحراف فکری و کج روی های رفتاری در ورزشکاران می شود این عمل کارکرد نامناسب در ورزش نامیده می شود.

3)کارکرد آشکار

چنانچه یک پدیده اجتماعی دقیقا همان نتایجی را به بار آورد که مورد نظر بوده و بر اساس اصول و اهداف باشد به آن کارکرد آشکار گویند. برای مثال از کارکرد آشکار ورزش می توان تأثیرات ورزش برای آمادگی های جسمانی و افزایش میزان قدرت و استقامت عضلانی را نام برد.

علاوه بر موارد فوق الذکر که درفصول مختلف کتاب به آنها اشاره خواهد شد کارکرد تربیت بدنی ورزش در جامعه نیز از دو جنبه دیگر مورد بررسی قرار می گیرد.

الف)کارکرد تربیت بدنی و ورزش در ابعاد فردی:در این نوع کارکرد تأثیر ورزش در پرورش صفات و ویژگی های فردی همچون پرورش خصوصیات اخلاقی، رشد شخصیت، اعتماد به نفس،پذیرش مسئولیت های اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرند.

ب)کارکرد تربیت بدنی و ورزش در ابعاد اجتماعی: در این نوع کارکرد تأثیر و یا رابطه این پدیده ها با فرآیند اجتماعی شدن، ورزش و تحولات اجتماعی ، وحدت ملی، افزایش سطح بهداشت جامعه ، رشد اقتصادی و غیر بررسی و تحلیل می شود.(جهرمی.1384 : 35-34)

2-2-4 کارکردهای منفی ورزش

گروه دیگری از پژوهشگران بر این باورند که ورزش و رقابتهای ورزشی خاستگاه مشکلات است و بازتابهای اجتماعی  منفی و ناخوشایندی دارد . یکی از پیشروان جامعه شناسی ورزش ، کارل دیم[1] آلمانی تبار ، 1949، آشکارا این مطلب را خاطر نشان کرده است . وی آن جا که از ورزش و بازی در جامعه سخن می گوید این پدیده ها را «‌فعالیتهایی بی هدف » می خواند. دیم از رهگذر تحلیل اندیشه های تئوریک غربی به این نتیجه رسیده است . اماگفتنی است که وی بعدها از این نظر خود عدول کرد و اظهار داشت که ورزش نیروهای زیستی را غنی می سازد ، اما نه همیشه در جهت درست . از این رو ، او توصیه می کند که ورزش با راهنمایی تربیتی همراه شود . او می گوید عالی قدرترین و بزرگترین استاد ورزشی جهان، بدون وجود متخصص تربیت بدنی و ورزش که او را با صلاحیت بار آورد ، هیچ ارزشی ندارد.

 آرنوپلاک [2] آشکارا و  بی پروا گفته است که ورزش چیزی جز نوعی پرخاشگری نیست ، حتی اگر ادعا شود بی ضرر است ، چون تأثیر روانی ناخودآگاه ورزش به معنای ایمان نداشتن به جدی بودن خود انسانی و نادیده گرفتن ارزشهای اخلاقی انسانی می باشد ؛ زیرا ورزشکاران رقابتی متهمند که در راه رسیدن به پیروزی از ترفند و نیرنگ استفاده می کنند. 

لوشن در تحقیق برجستة خود، ورزش و کشمکش و حل کشمکش، فهرست پژوهشگرانی را آورده است که جنبههای منفی رقابتهای ورزشی را بررسی کرده اند ، مانند مظفر[3] و کارولین شریف[4]  که در سال 1961 به شیوه‌ای میدانی و عملی ثابت کردند که خود بیانی در ورزش تا چه حد بر خشونت و پرخاشگری تأثیر می گذارد تا جایی که گفته می شود مسئولان و دست اندرکاران این تجربه مجبور شدند برای پایان دادن به پاره ای درگیریها که میان باشگاه های شرکت کننده در تجربه های تحقیقی رخ داده دخالت کنند .

لوشن شماری از نویسندگان و پژوهشگرانی را که بر جنبه های اجتماعی منفی ورزش انگشت نهاده اند نام می برد که شاید نامدارترین آنها پاسکال[5] و وبلن[6] باشند این عده برای ورزش و ورزشکار در خلال رقابت ، موضعی عدمی و بی فایده قائل شده اند چنانکه نتیجه گیری دورو[7] که می گوید مسابقات بیس بال از جنبة حمایت و کمک تربیتی ضعیف و ناچیز است این مطلب را روشن می سازد ریچارد سایپس[8] با بررسی چند نمونة‌فرهنگی ، به این نتیجه رسیده که گونه های خشن ورزش تمایلات پرخاشگرانه را رشد میدهند. البته این نتیجه گیریها از جهاتی در خور تأمل و انتقادند مهمترین آنها این است که سایپس ملاحظات اجتماعی فراوانی را نادیده گرفته است از جمله این که تحقیق خود را برروی اقوام دارای فرهنگ ابتدایی انجام داده است .( شیخی ،1381: 58 - 56)

2-2-5 سرگذشت و تاریخچه ورزش

در طول تاریخ بازی ها و فعالیت های ورزشی با سایر پدیده های زندگی اجتماعی ارتباط بسیار نزدیک داشته اند. همان گونه که پدیده های اجتماعی رشد وتوسعه یافته اند، ورزش نیز محتول شده و تغییرات  اساسی  در آن بوجود آمده است.اگر چه آثار و نوشته های مکتوب تاریخی در مورد بازی ها و فعالیت های ورزشی در گذشته بسیار کم و محدود می باشد، اما مدارک تاریخی موجود نشان می دهد که انواع فعالیت های جسمانی که ما امروزه آنها را به عنوان ورزش می شناسیم در همه جوامع و فرهنگ ها وجود داشته است.

جامعه شناسان ورزشی در غرب به منظور بررسی تاریخ گذشته ورزش معمولا بر روی 5 موقعیت تاریخی که در آنها تحولات اساسی در پدیده های اجتماعی رخ داده متمرکز می کنند عبارتند از: 1-یونان باستان  2-ورزش در روم 3-ورزش در اروپای قرون وسطی 4-ورزش اروپا در زمان رنسانس و دوره تجدد گرایی 5-ورزش در جریاتن انقلاب صنعتی و یکصد سال گذشته

جامعه شناسان برای تحلیل روند حرکتی ورزش در طول تاریخ و در گذر زمان و مکان عمدتا بر روی 7 ویژگی و شاخص عمده که عملکرد فعالیت های جسمانی و ورزش ها را مشخص می کرده اند تأکید ویژه داشته اند. که عبارتند از: 1-سکولاریسم ورزشی2-برابری در ورزش 3-تخصص گرایی در ورزش  4-استدلال های عقلی و منطقی برای ورزش5-دارای تشریفات اداری شدن6-کمی شده ورزش و 7-ثبت رکورد ها در ورزش.

مردمان نخستین به علت احتیاجات روزمره و گذران امور زندگی و رقابت با محیط های طبیعی به افزایش قدرت بدنی احتیاج داشتند لذا افرادی که از نظر قدرت بدنی در سطح بالایی بودند بر دیگران مزیت داشتند. در دوران باستان تربیت جوانان ایرانی بیشتر جنبه اخلاقی و جسمی داشت جوانان ایرانی می بایست تیراندازی ماهر، سوارکاری شجاع و راستگو باشند،مورخان، نویسندگان و شاعران در کتاب ها و آثار بر جای گذاشته هر یک به نحوی ورزش را ستوده و انواع بازیهای ورزشی را برای کسب قدرت بدنی، سلامت جسمانی، کسب صفات پسندیده و نیکوی اخلاقی معرفی کرده اند.

بعد از سال های 1300، بسیاری از پدیده های اجتماعی از جکله اقتصاد ،هنر، آموزش و پرورش ،سیاست، فرهنگ دگرگون شدند، دولت ها و برنامه ریزان آن روز ایران ، الگوهای توسعه و تکامل در بسیاری از زمینه های فوق را از کشورهای غربی گرفتند. ورزش نیز به عنان بخشی از جامعه از این قاعده کلی مستثنی نبود.

بسیاری از بازی ها و برنامه های ورزشی که امروزه به صورت رشته های مختلف ورزشی انجام می شوند و هر کدام دارای تشکیلات مستقلی به نام فدراسیون ورزشی می باشند . عمدتا در سال های بعد از 1300 هجری شمسی در کشور پایه گذاری شدند.

برگزاری هفتمین دوره بازی های آسیایی در تهران در سال 1352 و کسب مقام دومی ایران در این بازی ها نقطه عطفی در ورزش کشور محسوب می شود. پس از این رویداد بزرگ ورزشی، رشته های مختلف ورزشی به سرعت توسعه یافت و برگزاری لیگ های معتبر ورزشی مثل فوتبال در ایران رایج گردید.

2-2-6 فوتبال یک فرهنگ

رویکرد های گذشته فوتبال نشان می دهد که فرهنگ ورزشی به طور کلی، و فرهنگ ورزشکاران در مقایسه با غیر ورزشکاران چه می تواند باشد  یا اینکه بر یک نظام افتراق فرهنگی متکثر و ظریف تأکید می کنند که دنیای ورزش ها وسپهر هر ورزش را تقسیم بندی می کند تا نشان دهد که به هزاران شیوه می توان ورزشکار بود.

یک رویکرد دیگر درصدد است بر مبنای تنها یک ورزش «روح» ارزش ها و مناسک آن را با هدف ارائه تحلیلی بر پر و پیمان از همه رقم اطلاعات جامعه شناختی آشکار نماید.

همکاری تنگاتنگ جامعه شناسی و روان شناسی در مطالعه فوتبال، ویژگی این رویکرد است با مطالعاتی در مورد بازی،هوادران، و بازیکنان فوتلا و نیز مطالعاتی درباره بازتاب های فرهنگی ورزش فوتبال در کشور های مختلف از جمله انگلستان ، ایتالیا، فرانسه، یا برزیل.

در یک بررسی تطبیقی میان شهرهای مارسی و تورینو، گروه  پژوهشی برومبرژه، هایو و ماریوتینی(1994) . در صدد کشف منطق رفتار هوادار فوتبال هستند. اعتراف سازمان دهنده یک باشگاه هواداران فوتبال در مارسی ابعاد احساسی رابطه با بازی و نیز فعالیت های معمولی را نشان می دهد که هماهنگ سازی این حمایت عمومی از یک اکیپ فوتبال در زمین بازی ایجاب می کند. زندگی نامه کامل شخصیت سازمان دهنده با حضور باشگاه رقم خورده است و اشتیاقش برای فوتبال در سی یک دوره تربیت دینی ظاهر شده است. مولفان تغییرات در باشگاه هوادران فوتبال را در مراحل گذار زندگی اجتماعی اعضای باشگاه (ازدواج، تولد فرزندان) بازسازی می کنند و نشان می دهند چگونه این مراحل یگانگی اجتماعی در فضای استادیوم ، با جلوس اعضای باشگاه در جایگاه های اختصاصی ، به عنوان نماد پایگاهی متمایز در شهر مارسی بازتاب می یابد.

لازم بود که قبلا (کاری که طی یک بررسی در جریان مسابقه در دسامبر 1985 انجام شد) افتراق اجتماعی فضای استادیوم، مخصوصا تفاوت های میان جایگاه غرب و شرق و نیز میان یال های شمال و جنوب، استادیوم شناسائی شود. نمایش فوتبال دارندگان انواع مشاغل را به استادیوم می کشاند منتها اکثریت با کارمندان است و در مجموع «کارگران +کارمندان» 70 درصد حاضران در استادیوم را تشکیل می دهند.(که 69 درصد آنان مرد هستند با اکثریت گروه سنی جوان). وقتی در یک شهر دو باشگاه به رقابت می پردازند، افتراق خاستگاه اجتماعی هوادران  باشگاه های مبنای نمادی رقابت را می سازهد: مثلا در شهر تورینو(ایتالیا) باشگاه مردمی لتورو[9]  مورد حمایت کارگران حومه نشین با باشگاه شرکتی یونتوس[10] که از سوی مهاجران فیات، دانشجویان و ساکنان منطقه شهری تورینو حمایت می شود در رقابتند. انجمن هواداران باشگاه ها تشکیل شده است، نقشی حمایتی این انجمن ها روزبه روز مهم تر می شود. زیرا باشگاه ها به مرور هویت گروه محلی شناخت متقابل بودنشان را از دست می دهند گروهی که در آن تماشاچیان چهره به چهره بازیکنان  را می شناختند، اکنون خاطره ای متعلق به گذشته است. باشگاه های فوتبال با مبدل شدن بیش از بیش به سازمان های نمایش که بازیکنان را از تماشاچیان جدا می کنند، شاهد ظهور انجمن های هواداران هستند و باید با آنها مذاکره کنند. به عنوان مثال در ایتالیا باشگاه های بزرگ فوتبال از سوی شبکه های واقعی انجمن های هواداران که در سال های 70-1960 فدراسیون تشکیل می دهند، حمایت می شوند (Giulianotti etal , 1994) . هواداران فوتبال ایتالیائی فرهنگ عامه نیرومندی با بودجه کلان ایجاد کرده اند انسان شناس اینجا در برابر دنیای سرشار از معانی جادوئی – دینی قرار دارد: «وظیفه او این نیست که معانی نمادی تماشاچیان فوتبال را در کلیت اش تحلیل کند بلکه می باید فرآیند ها و میانیجگری هایی را که از زمین فوتبال مکان ممتازی برای تأکید برخی ارزش ها می سازد در ویژگی اش قابل فهم سازد» چرا فوتبال و نه ورزشی دیگر؟ اگر فوتبال ورزشی مناسکی است خصوصیات اصلی اش (متمایز کننده یا مشترک با مراسم مناسکی دیگر) کدام اند؟

از زمان عالمگیر شدنش، فوتبال از لحاظ اجتماعی بسیار متنوع شده است و دیگر چون در ابتدای ظهورش ورزش انحصاری حومه های شهرهای صنعتی یا حوضه های معدنی نیست. بررسی نشان می دهدکه تماشاچیان فوتبال« از قشرهای مختلف جمعیت هستند و چهره جامعه شناختی یک شهر یا یک منطقه را بازتاب می کنند». و با مسابقات جام ها و قهرمانی ها در سطوح مختلف جغرافیایی (کشوری، منطقه ای، قاره ای، جهانی) گستره به حداکثر می رسد «و تماشاچیان در هر مسابقه حمایتی پر معنا برای نماد  پردازی یک وجه از هویتشان عرضه کنند».

2-2-7 نظریه کنش  متقابل و تحقیقات ورزشی:

هنگامی که محققان و طرفداران نظریه کنش متقابل نمادی به مطالعه و تحقیق در تربیت بدنی و ورزش می پردازند غالبا براین موضوع تأکید می کنند که چگونه افراد معانی و مفاهیم را توسعه می دهند. و نحوه مشارکت آنها در ورزش به چه شکل است؟  واینکه این معانی و هویت ها چگونه بر رفتار آنها و ارتباطشان با دیگران تأثیر می گذارد ؟ هدف از این تحقیقات این است که یک نوع بازسازی داشته و آنچه واقعا در ذهن افراد وجود دارد توصیف نماینداگر اهداف بدرستی فهمیده شود آنگاه می توان تفکرات و روش های فرهنگی را تولید نمود و ادامه داد. واینکه چگونه تفکرات و ایئولوژی های فرهنگی با مسایل و موضوعات اجتماعی پیوند می خورد و مورد استفاده قرار می گیرد طرفداران نظریه کنش متقابل روش های تحقیقی را طراحی می کنند و بر اساس آن به جمع آوری اطلاعات می پردازند . اطلاعات جمع آوری شده عمدتا پیرامون این مسئه است که چگونه افراد دنیای اجتماعی خودشان را می بینند و چکونه با آنها ارتباط بر قرار می کنند.

بنابراین محققان مطالعات خود را براساس مشاهدات و بازنگری عمیق انجام می دهند. این روش ها بهترین شیوه به منظور درک اینکه افراد چگونه موقعیت ها را تعریف می کنند و در این تعاریف در زندگی اجتماعی بهره می گیرند محسوب می شود. پیتر دانلی و کوین یانگ (1988) بر اساس نظریه کنش متقابل به بررسی و جمع آوری اطلاعات و تجزیه وتحلیل مشاهدات خود درباره زندگی دو گروه از قهرمانان کوهنوردی و راگبی پرداختند نتایج تجزیه و تحلیلی آنها منجر به ارایه الگویی در خصوص فرآیند تعیین ساختار هویتی ورزشکاران مورد مطالعه گردید.

محققان فوق در خصوص وضعیت فردی ورزشکاران و خصوصیات و ویژگی های شخصیتی و رفتاری آنان در یک دوره نسبتا طولانی تحقیق کردند . آنها 5 مرحله را در این تحقیق مشخص کرده اند

1)اطلاعات و دانش کسب شده در خصوص ماهیت و ویژگی های رشته ورزشی

2)وابسته شدن به گروه مشخصی از ورزشکاران رشته ورزشی

3)بررسی هنجارهاو ارزشهای مورد نظر اعضای گروه

4)پذیرش عضویت گروه

5)تجربیات عملی ورزشکاران کوهنوردی و بازیکنان راگبی در طول مشارکت ورزشی و شرکت در تمرینات(شیخی .1384 :129-128)

2-2-8 نظریه مبادله اجتماعی(ورزش به عنوان داد و ستد)

نظریه مبادله اجتماعی از جمله دیدگاه های جدید در علوم اجتماعی و جامعه شناسی به شمار می آید و سابقه طرح آن به دهه 1950 باز می گردد در حال حاضر این نظریه تبدیل به یک رشته حائز اهمیت در نظریه های جامعه شناختی شده و به کسب جهت گیری های جدید ادامه می دهدنظریه مبادله اجتماعی بر این فرض استوار است که همه افراد جامعه در حال داد و ستد هستند و یک ساختار محاسباتی وجود دارد که همواره مزایا و زیان های هرگونه کنش متقابل را مورد سنجش قرار می دهد این سنجش آگاهانه یا ناخود اگاهانه در کلیه فعالیت ها انجام می پذیرد و ارزش رفتارها را در کلیه وضعیت ها تعیین می کند نظریه مبادله نه تنها با رفتار فردی بلکه با کنش متقابل بین مردم که مستلزم رد وبدل شدن پاداش ها و مجازات هاست سر وکار دارد. پیش فرض بنیانی این نشریه این است که احتمال استمرار کنش های متقابل هنگام مبادله پاداش ها بیشتر وجود دارد و برعکس کنش های متقالبی که برای یک طرف یا هر دوطرف در بردارنده هزینه هستند از احتمال بسیار اندکی برای تداوم برخوردار می باشند (ریتزر،1988)

در نظریه مبادله اجتماعی، ورزش نهادی است که مشارکت کنندگان در آن به دادو ستد ارزش های مادی و غیر مادی مبادرت می ورزند به اعتقاد صاحب نظران این دیدگاه ورزشکاران ،به ویژه ورزشکاران حرفه ای و بین المللی چه در هنگام انجام فعالیت ورزشی و چه پس از آن در دوره بازنشستگی ورزشی همواره این پرسش اساسی  را نزد خود مطرح می سازند که آیا فعالیت ورزش شان برای آنها ارزشمند بوده است؟ پاسخ به این پرسش مستلزم مقوله بندی هزینه ها و پاداش هایی است که فرد ورزشکار در طول دوران فعالیت ورزشی خوداز آنها بهره برده است.

کاربرد نظریه مبادله اجتماعی در ورزش امکان  مشخص نمودن اشکال اصلی رفتار اجتماعی در ورزش و درک صحیح تر و بهتری از ماهیت نهاد ورزش را فراهم می آورد. مثلا در تمرینات ورزشی مربی ممکن است برای رسیدن به هدف از فشارهای تمرینی بیش از حد استفاده کند و یا اینکه آزادی عمل بیشتری را به بازیکنان شاخص و کلیدی تیم ورزشی نسبت به دیگر ورزشکاران بدهد. ولی در بعضی موارد می توان گفت این اعمال مورد تأیید ووافق جمع نمی باشد. بنابراین مهم است که ببینیم در چه جامعه ای زندگی می کنیم و آن جامعه چه چیزی را سود آور و چه چیزی را زیان آور می داند. ممکن است در جامعه ای خرید وفروش بازیکن تحت عنوان ورزشکاران حرفه ای امری کاملا پسندیده باشد ولیدر جامعه دیگر این امر وجاهت عرفی و قانونی نداشته باشد. بنابراین اگر بخواهیم چنین امری را مرسوم نمائیم، باید با تبلیغ، سطوح رفتاری، سلیقه ها، عواطف و احساسات مردم را تغییر دهیم و به توافق های جمعی برسیم.(جهرمی ،1384، 131-129)

2-2-9 نظریه کارکرد گرایی(ورزش به عنوان یک پدیده الهام بخش و مثبت)

بنیادنظریه کارکردگرائی که تقریبا از اندیشه و بنیان گذاران تفکر اجتماعی مغرب زمین بهره گرفته بر این اصل استوار است که: هر کل مرکب از اجزایی است که به نحو خاصی با هم ترکیب شده اندو حتی اگر هر دوبخش یعنی اجزا و کل دچار تغییر و دگرگونی هم شوند باز هم به حفظ و ثبات کمک می کند.(طوسی ،1376)

نظریه کارکرد گرائی مطالعات جامعه شناختی خود را براساس نگرش «سیستمی» مورد مطالعه قرار می دهد . در نگرش سیستمی بخش های کوچک سازماندهی شده در ارتباط با یکدیگر بوده و هویت کل جامعه را می سازند.

اساس و بنیان کارکرد گرائی همچنین براین واقعیت استوار است که کلیه سنن، مناسبات و نهادهای اجتماعی دوام وبقایشان به کار یا وظیفه ای بستگی داردکه در نظام اجتماعی یعنی«کل» بر عهده دارند. آنچه مطرح است فایده و سودمندی آنها در کل نظام است. زیرا مبادله را تسهیل می کنند تا کلیه گروه های درگیر از آن بهره جویند و حتی نهادهای موجود اگر از لحاظ اقتصادی سودمند نباشند از جهات غیر اقتصادی سودمندند، یعنی در کل نظام دارای کا و وظیفه اند. نظریه کارکرد گرائی به الهام از آثار جامعه شناسان بزرگی همچون هربرت اسپنسر و امیل دورکیم شکل گرفته است اسپنسر معتقد است که جامعه همانند اندام فرد است. وی 6 نوع شباهت جامعه بشری را با اندام انسان به شرح ذیل برشمرد:

1-هر دوی آنها به سبب قابلیت رشد دوران حیات خود، از مواد غیر اندامی متمایزند.

2-هر دوی آنها با افزایش حجم،دارای ساختمان پیچیده تری می گردند.

3-در هر دوی آنها تمایز فزآینده ای در ساخت با تمایز در عملکرد همراه است.

4-در هر دوی آنها اجزا و کل با همدیگر مرتبطند. به طوری که تغییر در هر جزء باعث تغییر در اجزا دیگر می شود.

5-در هر دوی آنها، هر جزئی از کل بخودی خود جامعه یا اندامی کوچک است.

6-در هر دوی آنها حیات کلی می تواند نابود شود در صورتی که اجزا می توانند تا مدتی به زندگی خود ادامه دهند.(صبوری؛ 1376)

در مکتب کارکرد گرائی ، جامعه مانند بک نظام سازمان یافته، با ثبات و منسجم در نظر گرفته می شود که اکثر افراد آن درباره ارزش های اساسی و بنیادین آن بایکدیکر توافق دارند. همبستگی عناصر با یکدیگر و همبستگی کل با اجزاء مسلتزم بقای کل و مفید بودن اجزاء و مشارکت هر یک از عناصر در بقای ساخت نظام است که گوئی مانند یک ماشین یا دستگاه مکانیکی به هم مرتبط هستند و بر یکدیگر تأثیر می گذارند بعنوان مثال، مسئله آموزش در یک موسسه تأثیر زیادی در کل موسسه دارد و هر بخش در بخش های دیگر تأثیر می گذارد. در این دیدگاه هماهنگی و همکاری میان نهادهای اجتماعی مانند(خانواده، آموزش و پرورش، اقتصاد، حکومت، مذهب، فراغت)در کارایی و اثر بخشی کل سیستم تأثیر مطلوب خواهد داشت.

به هر حال یکی از اساسی ترین مفاهیم در کارکرد گرائی مفهوم « نظام اجتماعی » است کارکرد گرایان شباهت زیادی میان نظام اجتماعی با اندام موجود زنده، قائلند. همچنان اندام موجودات زنده در همبستگی کل بعنوان یک نظام موثر است به همان ترتیب پدیده های تشکیل دهنده یک نظام اجتماعی نیز که اجزای آن نیز محسوب می شوند در همبستگی و بقای کل نظام تأثیر دارندو این همبستگی هم در روابط کارکردی و هم در مجموعه سیستمی ظاهر می شود. و باعث نوع سازگاری و تعادلمیان اجزا می شود. بر اساس نظریه کارکرد گرائی چنانچه یک سیستم اجتماعی بخواهد بر صورت اثر بخش در درون جامعه به فعالیت ادامه دهد می بایست بر روی 4 مورد تأکید شود:

1-اول اینکه یک روش آموزشی به منظور آموزش افراد باید در سیستم بوجود اید محتوای آموزشی عمدتا بر روی ارزش های اساسی، قوانینو مقررات و هنجارهای اجتماعی که برای زندگی اجتماعی مورد نیاز می باشد، تأکید دارد. البته ارزش ها و هنجارهای اختصاصی نیز برای هر یک از فرصت ها یا موقعیت هتی اجتماعی نیز وجود دارد که در مواقع مورد نیاز آموزش داده می شود.

2- دوم اینکه یک سستم می بایست مکانیسم های اجتماعی را در خود داشته باشدتا بتواند افراد را دور هم جمع کند، نهادها با هم همکاری داشته و یکدیگر را کامل کنند و ارتباطات سالم اجتماعی در میان افرادبرقرار گردد.

3-سوم روش هایی برای آموزش افراد باشد که آنها به وضوح و سادگی درک کنند که اهداف چیست؟ کدام هدف دارای اهمیت است و راههای رسیدن به اهداف چگونه است؟

4-چهارم، یک سیستم اجتماعی می بایست ساختاری را به وجود آورد که در برابر تغییرات اجتماعی و تحولات محیطی و عوامل اثر گذار بیرونی، نظم درونی خود را حفظ نموده و تغییرات درون سیستم و بیرون سیستم به صورت هماهنگ و متعادل انجام گیرد.(جهرمی ، 1384 :113-111 )

2-2-10 نقش ورزش در مسافرت های تفریحی

همان گونه که در اغاز فصل بیان شد بسیاری از افرادجامعه مانند نوجوانان، جوانان ، بازنشستگانبه نحوی روزافزون گذراندن اوقات فراغت را بیش از کار مورد توجه قرار داده اند. حتی برای آن دسته از افرادی که شغل تمام وقت دارند وجود روزهای تعطیل که مزد آنها پرداخت می شود بسیار زیاد هستند. برنامه ریزان و مسئولان اجتماعی در بحث پبرامون فراغت اغلب وقت های آزاد در طول هفته را مورد توجه قرار داده اند. اما امروزه مسافرت های کوتاه مدت در پایان هفته و روزهای تعطیل، مسافرت های بین کشورهای مختلف تحت عنوان جهانگردی یکی از موضوعات یاتس که ذهن بسیاری از محققان و برنامه ریزان را بخود مشغول کرده است. مسافرت های کوتاه مدت در پایان روزهای هفته به عنوان یک پدیده مهم تلقی می شود. بسیاری از افراد و خانواده ها به منظور گذراندن اوقات فراغت در پایان هفته برنامه ریزی می کنند. پیشرفت در وسایل نقلیه، احداث جاده های مطمئن و وجود وسایل ترابری با کیفیت و ارزان مانند قطارهای زیرزمینی(مترو) عامل موثری در افزایش مسافرت ها شده است. موضوع مهم بررسی ارتباط بین برنامه ها و فعالیت های ورزشی و مسافرت هاست. مکان های تفریحی، اماکن طبیعی و باستانی و برنامه های تفریحی ورزشی و حوادث و رویدادهای ورزشی دارای جذابیت هایی است که همه هفته تعداد بسیار زیادی از افراد را به سوی محل های تفریحی و ورزشی می کشاند. انگیزه افراد خواه برای گذراندن اوقات فراغت باشد و خواه برای هر موضوع دیگر، مهم این است که آنان تصمیم گرفته اند از شهر و خانه خود بیرون آمده و از جذابیت ها، زیبائیهاو برنامه های تفریحی و جه درحوزه ورزش های قهرمانه و حرفه ای نقش بسیار مهم و ارزشمندی در مسافرت های افراد پیدا کرده است. به همین دلیل شرکت ها و سازمان های تجاری و تفریحی و ورزشی اقدام به سرمایه گذاری در زمینه ایجاد سرگرمی های متنوع، مهیج، بانشاط کرده اند.زیرا ورزش یکی از متداولترین عامل ایجاد انگیزه برای مسافرت ها(چه مسافرت های کوتاه مدت در درون کشور و چه جهانگردی) است.(هاوکینز و هودمن،1989). فعالیت ها و برنامه های متنوع ورزشی قادر است تعداد بسیار زیادی از افراد جامعه از قشرهای مختلف، جنسیت ها وسنین مختلف را در روزهای تعطیل به ورزشگاه ها، مراکز ورزشی-تفرحی و اردوگاه ها بکشاند. (همان :317)

دانلود گزارش کارآموزی شرکت یزدباف «سهامی عام »

گزارش کارآموزی شرکت یزدباف «سهامی عام » شرکت یزدباف« سهامی عام » در سال 1335 با سرمایه اولیه یکصد میلیون ریال برای ایجاد کارخانجات ریسندگی بافندگی و چاپ و تکمیل انواع پارچه های نخی تأسیس گردید

دسته بندی	نساجی
فرمت فایل	doc
حجم فایل	438 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	74

تاریخچه :

 شرکت یزدباف« سهامی عام » در سال 1335 با سرمایه اولیه یکصد میلیون ریال برای ایجاد کارخانجات ریسندگی بافندگی و چاپ و تکمیل انواع پارچه های نخی تأسیس گردید .

در اولین مرحله با 400 دستگاه بافندگی در سال 1339 شروع به بهره برداری گردید و پس از آن واحد رنگرزی و  چاپ و تکمیل پارچه نصب و راه اندازی شد .

 هم زمان برای تأمین نخ مورد نیاز نسبت به ایجاد واحد ریسندگی اقدام نمود و به تدریج  طی چند مرحله توسعه یافت .در سال 1354 تعداددستگاه های بافندگی به 1309 دستگاه با تولید روزانه 150000 متر پارچه خام و تعداد دوکهای ریسندگی به 54000 دوک و تولید روزانه 15000 کیلو انواع نخ با نمره 20 تا 30 رسید .

 از سال 1359 با رهنمودهای سومین شهید محراب حضرت آیت الله صدوقی ایجاد کارخانجات جدید  در دستور کار قرار گرفت . پس از مطالعات اولیه از سال 1360 عملیات ساختمانی طرح توسعه برای ایجاد 65000 متر مربع سالن های سرپوشیده بتن آرمه آغاز و هم زمان مطالعه و بررسی برای انتخاب ماشین آلات تولیدی طرح شروع گردید .

گزارش مختصری از کارخانه:

	کارخانجات قدیم	کارخانجات جدید
سال تأسیس	1335	1360
سال بهره برداری	1338	1370
مساحت کارخانه	120000متر مربع	80000 متر مربع
ساختمان	55000متر مربع	65000 متر مربع
بخش های کارخانه	ریسندگی بافندگی تکمیل	ریسندگی بافندگی تکمیل
تعداد کارکنان	1500	500
تعداد شیفت کاری	3	3
ظرفیت تولید روزانه ریسندگی‌	15000 کیلوگرم	17000کیلوگرم
ظرفیت تولید روزانه بافندگی	150000متر مربع	200000متر مربع
ظرفیت تولید روزانه تکمیل	15000متر مربع
نوع محصول	چیت – پوپلین – چلوار	متقال باعرض100تا315سانتیمتر
سهم صادرات	15 درصد	55 درصد

عملیات ساختمان سازی سالن های اصلی و جنبی طرح و خرید و نصب و راه اندازی ماشین آلات خط ریسندگی با ظرفیت روزانه 17 تن نخ و نیز ماشین آلات مقدمات بافندگی و بافندگی ، 360 دستگاه تولید،  نماید به تدریج و تا اواخر سال 1370 پایان یافت و بهره برداری از آن شروع شد .

سهم عمده‌ای از محصولات کارخانه جدید برای صادرات در نظر گرفته شده است . با وجود رقابت شدید در بازارهای جهانی برای پارچه های متقال خام وطی سال های 72تا 7 4 به ترتیب 895000 و 8200000و 14000000 متر مربع به ارزش 9850000 و 12 میلیون مارک متقال خام و پارچه تکمیل شده به کشورهای آلمان ، ایتالیا  ترکیه و یونان و کره جنوبی صادر گردید .

ایجاد و راه اندازی واحد رنگرزی و چاپ و تکمیل طرح و توسعه امکان رسیدن به هدف صدور بیش از 50%از تولیدات و با ارزش افزوده‌ای به مراتب بیش از متقال خام را فراهم مینماید .

 تقسیم بندی الیاف مورد استفاده در صنعت نساجی

 الیاف مورد استفاده در نساجی به دو گروه تقسیم بندی می شوند:

 الیاف طبیعی و الیاف مصنوعی

 الیاف طبیعی به الیافی اطلاق می شود که به صورت طبیعی وجود دارد و تنها بایستی یکسری عملیات جهت تبدیل آنها به محصولات بالا دستی و کاربردی انجام گیرد.

 الیاف طبیعی نیز به سه گروه الیاف پروتئینی و الیاف سلولزی و الیاف معدنی قابل تفکیک هستند .

الیاف سلولزی یا الیاف گیاهی بر مبنای سلولز می باشند که بیشتر از گیاهان و موادی که سرشار از سلولز می باشند تهیه می شوند . این الیاف نیز به چهار گروه عمده تقسیم می شوند.

1. الیاف برگی مانند سیسال
2. الیاف ساقه‌ای مانند کتان  
3. الیاف دانه‌ای مانند پنبه  
4. الیاف میوه‌ای مانند نارگیل  

 طبقه دیگری از الیاف طبیعی الیاف پروتئینی یا حیوانی می باشند . این الیاف نیز به دو گروه عمده تقسیم می شوند: 

1-                       الیاف رویشی مانند پشم

2-                       الیاف ترشحی مانند ابریشم. 

 دسته سوم الیف طبیعی الیاف معدنی می باشند که از این گروه می توان پنبه نسوز و یا اسبست که به پنبه کوهی معروف است را نام برد .

همان طور که گفته شد به جز الیاف طبیعی دسته دیگری به نام الیاف مصنوعی وجود دارد که به دودسته الیاف بازیافتی و الیاف سنتتیک تقسیم بندی می شود .

الیاف بازیافتی به الیافی گفته می شود که مواد اولیه آنها در طبیعت وجود دارد ولی به شکل لیف نیست که به سه دسته تقسیم بندی می شود :

1. الیاف بازیافتی سلولزی

2.الیاف بازیافتی پروتئینی

3. الیاف بازیافتی معدنی

 الیاف سنتیک نیز به پلی آمیدها ، پلی استرها ، پلی اکریل ها ، پلی واینیل ها ، پلی اولفین ها و پلی اورتان تقسیم می شود.

 تئوری رنگرزی

الیاف طبیعی مثل الیاف سلولزی و پروتئینی دارای سطوح داخلی خیلی بزرگ هستند که دارای شیار می باشند. وقتی الیاف نمناک می شوند آب به سرعت به داخل این شیارها نفوذ می کند و مقدار زیادی از این شیارها پر از آب می شود و به همین ترتیب رنگ های محلول نیز می تواند در شکاف ها نفوذ نماید .

اغلب الیاف مصنوعی در مقایسه با الیاف طبیعی سطوح داخلی کمتری دارند.

با این حال محلول های رنگ هایی که برای رنگرزی این الیاف به کار می روند توانایی نفوذ بین مولکولهای الیاف را دارند در صورتی که آب همیشه توانایی انجام چنین کاری را ندارد.

رنگ ها مواد فعال کننده سطح هستند و به این علت وقتی در آب حل می شوند بیشتر تمایل دارند در سطح محلول جمع شوند تا به پخش در درون محلول . معمولاً‌غلظت زیاد متناسب با رنگرزی عمیق نمی باشد و عوامل دیگری دررنگرزی دخالت دارد.

این عوامل نیروهای شیمیایی است که بین مولکولهای رنگ و مولکولهای الیاف و همچنین ما بین مولکولهای رنگ عمل می کند و به این ترتیب واکنش پیوستن مولکول رنگ به الیاف از نوع جذب سطحی است .

 چهار نیروی موثردر جذب و نفوذ مولکول رنگ به الیاف عبارتست از:

1. نیروی هیدروژنی
2. نیروی واندروالسی  
3. نیروی یونی و الکترو استاتیک 
4. نیروی کووالانسی  

 در زیر به بررسی هریک می پردازیم :

الف) پیوندهای هیدروژنی:

اتم هیدروژن با قبول زوج الکترون های منفرد اتم دهنده این پیوند را تولید می نماید، مثال ساده در این زمینه مولکول آب می باشد که دارای نقاط ذوب و جوش خیلی بالا نسبت به آنکه انتظار می رود دارد زیرا آن توسط پیوند هیدروژنی به هم متصل می‌شود.

پیوندهای هیدروژنی ضعیف بوده و اغلب به پیوندهای درجه دوم معروف هستند. بیشتر الیاف در رنگ ها دارای گروه هایی هستند که می توانند  این پیوندها را تشکیل دهند. این گروه ها را می توان به دو گروه الکترون دهنده و الکترون گیرنده تقسیم کرد. دلایل مهمی وجود دارد که پیوندهای هیدروژنی در رنگرزی بعضی از الیاف دست ساز انسان مانند استات سلولز و احتمالاً الیاف سلولزی دیگری و پروتئینی شرکت می کنند.

 مثلاً درمورد الیاف سلولزی می توان به صورت زیر پیوندهای مذکور را نشان داد .

ب) پیوندهای واندروالسی :

در مقایسه با دیگر نیروهای بین اتمی ضعیف تر هستند . نیروهای واندروالسی در مورد رنگ که دارای خواص مخصوص می باشند بیشتر موثر هستند و این موقعی است که هم رنگ و هم الیاف دارای مولکولهای مسطح و طویل باشند(‌مانند سلولز و رنگ های خمی و مستقیم و یا سلولز استات و رنگ های دیسپرس ) و یا هم در مولکول و هم مولکول لیف گروه های هیدروکربن آلیفاتیک یا گروه آروماتیک موجود باشد ( مانند برخی از رنگ هایی که برای رنگرزی پشم و یا بسیاری از رنگ هایی ک برای رنگرزی پلی استر به کار می رود.)

در این حالت ها حضور آب در حمام رنگرزی فرآیند جذب رنگ توسط الیاف را به وجود می آورند. زیرا گروه های هیدروکربن از آب دور می شوند و به هم می پیوندند .این اثر به عنوان پیوند هیدروفوبیک معروف است که به معنای پیوندهای آبگریز می‌باشد.

ج) پیوندهای یونی :

سومین نوع جاذبه بین رنگ و لیف مربوط به بارهای الکتریکی مختلف بین آنهاست. در آب الیاف به صورت بار منفی ظاهر می شوندو از آنجایی که رنگ قابل حل در آب آنیونی می باشند لذا دارای یون های منفی بوده و بدین جهت نفوذ این گونه رنگ ها در الیاف به سختی انجام می گیرد.

 در این موارد لازم است قبل از این که یون رنگ به مواضع غیر پلار نزدیک و موثر واقع شود با رروی الیاف کمتر شده یا به کلی عوض شود (‌البته این در مورد کاربرد رنگ های کاتیونی برای الیاف آکریلیک صادق نیست )

افزودن نمک ها به حمام رنگرزی اثر مورد نظر را با الیاف سلولزی حاصل می نماید و این عمل را اسیدها با الیاف پروتئین و نایلون انجام می دهند.

نمونه هایی از این واکنش ها رنگرزی پشم است. رنگ هایی که برای رنگرزی پشم به کار می رود اغلب به صورت نمکهای سدیم ( یا نمک سایر فلزات‌) سولفونیک اسید بوده و محیط رنگرزی اسیدی ( معمولاً سولفوریک اسید رقیق ) می باشد این واکنش ها را می توان به صورت ذیل نشان داد :

در این جا W جزء اصلی مولکول پشم ،HX اسید معدنی و NAD رنگ در فرم نمک سدیم اسید مربوط که معمولاٌ سولفونیک اسید می باشد. در حالت عادی و در آب گروه های آمینو و کربوکسیل الیاف یونیزه می شوند.( مرحله 1)

 وقتی که الیاف در حمام رنگرزی اسیدی قرار گیرند اسید به سرعت جذب می شود. یون هیدروژن ، یون های کربوکسیلات الیاف را خنثی می کند.(مرحله 2)

در نتیجه الیاف به صورت بار مثبت ظاهر شده و یون های منفی به طرف آن جذب می‌گردند . مرحله اول آنیون های اسید (x) وارد شده و با گروه مثبت آمینو جمع می‌شوند ونهایتاً آنیون های رنگ ( D)که به دلیل بزرگ بودن نسبت به آنیون های اسیدی به کندی حرکت می کنند وارد شده و به ترتیبی که در مرحله 3نشان داده شده است وصل می گردند. چانچه قبلاً اشاره شد اتصال آنها توسط نیروهای غیر پلار تقویت می‌گردد.

د)‌پیوندهای کووالانسی :

اینها پیوندهای معمولی شیمیایی بین رنگ و مولکول الیاف می باشند. مولکولهای مذکور به وسیله واکنش بین رنگ راکتیو و مثلاً گروه هیدروکسیل پنبه به وجود می آیند . این پیوندها در مقایسه با نیروهای قبلی قویتر بوده و در هم شکستن آنها خیلی مشکل است . واکنش بالا را می توان به صورت زیر نشان داد :

همچنین در زیر به بررسی رنگ های مناسب برای هر نوع لیف می پردازیم که براحتی نمایش به صورت جدول نمایش می دهیم:

مناسبترین الیاف :++

در درجه دوم اهمیت :+

الیاف نوع رنگ	پشم	پنبه	مشتقات سلولز	پلی‌استر	پلی آمید	پلی اکریلونیتریل
بازیک	++	++	++	++	++	++
مستقیم		++	++
گوگردی		++	++
آزوئیک		++	++	++
اسیدی					++
خمی		++	++
دندانه‌ای	++	++
دیسپرس			++	++	++	++
راکتیو	+	++
پیگمنت		+		+	+	+

• درجه رنگرزی  

سرعت  در رنگرزی که اغلب زمان نیمه رنگرزی T1/2 به آن اطلاق می شود زمانیست که تعادل در حمام رنگرزی به 50% نهایی رسیده باشد. در این عمل برای خیلی از الیاف هر دو نوع رنگرزی یعنی سریع و آرام دارای اشکالاتی هستند زیرا در اولی رنگرزی به صورت یکنواخت انجام نگرفته و دومی نیز به علت مصرف سوخت زیاد و مسائل اقتصادی و همچنین به علت ضایعات زیاد مقرون به صرفه نیست.

• تأثیر دما در رنگرزی  

تغییر دما دررنگرزی تأثیراتی به وجود می آورد مثلاً افزایش آن

1)                       سرعت رنگرزی را بیشتر می کند

2)                       مقدار رنگ جذب شده به لیف را کم می کند  

3)    باعث انتقال رنگ از قسمت های با عمق زیاد به نواحی کمرنگ می گردد 

• تأثیرات محتویات در حمام رنگرزی  

مواد اصلی که درحمام های مختلف به کار می روند عبارتند از :

1-  اسیدها برای رنگرزی الیاف پروتئینی و نایلون بارنگهای اسیدی

2-  قلیاها برای رنگرزی الیاف سلولزی با رنگ های آزوئیک خمی یا گوگردی  

3-          نمک ها برای رنگرزی اشکال مختلف سلولز با رنگ های اسیدی  

4-  معرف های فعال کننده سطوح با رنگ های خمی یا دیسپرس و بعضی از رنگ‌های اسیدی  

5-          بسترها برای رنگرزی بعضی از الیاف جدید مصنوعی 

6-  حلال های آلی اغلب برای رنگرزی پشم و بعضی از الیاف مصنوعی  

7-   معرف های احیاء کننده که در رنگرزی با رنگهای خمی و گوگردی به کار می رود. 

•  اثرات هندسی مولکول رنگ 

شکل و اندازه مولکول رنگ که در خواص رنگرزی دارای تأثیر است مهم می باشد این اثرات را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

الف) نفوذ: مسطح بودن مولکول رنگ خواص رنگرزی را تغییر می دهد هر گروه شیمیایی که در رنگ مستقیم یا دیسپرس استخلاف شود و مسطح بودن آن را به هم زده وچرخشی را در مولکول به وجود آورد به ترتیب مقدار رنگی را که سلولز یا سلولز استات خواهد گرفت کم میکند.

ب) درجه رنگرزی : این اثر بستگی به حجم نازکی یعنی کمترین برش مولکول دارد این یک اثر مکانیکی بوده که هرچه قطر مولکول کمتر باشد بیشتر می تواند به شیارهای الیاف که کمی بزرگتر  و عریض تر است نفود نماید.

ج) مقاومت : در سری رنگ های اسیدی که هرکدام دارای تعداد مساوی ( مثلاً 2 تا ) گروه سولفونیک اسید در مولکولشان هستند مقاومت در مقابل شستشو با افزایش وزن مولکولی یعنی ابعاد مولکولی زیاد می گردد.

• انواع رنگرزی 

به طور کلی رنگرزی را می توان به دو صورت انجام داد :

الف) رنگرزی در حمام رنگرزی

ب) رنگرزی توسط چاپ

 این روش در زمان های قدیم نیز متداول بوده اند . در این زمان ها رنگرزی در خم‌های سفالی انجام می گیرد و امروزه حمام های ضد زنگ با اجزای مختلف مثل بهمزن های قوی به کار برده می‌شوند و بدین وسیله می توانند منسوجات زیادی در ابعاد مختلفی را در مدت کوتاهی رنگرزی نمایند.

روش چاپ از دوران قدیم در رنگرزی منسوجات معمول بوده است و این عمل به کمک سه شیوه اصلی مکانیکی انجام میگیرد.

چاپ قالبی

در این روش قاب چوبی مناسب حک می شود و سپس نمونه مخصوص توسط یکی از رنگها طراحی می‌شود، قالب توسط مواد رنگی از قبیل رنگ یا پیگمنت به همراه غلیظ کننده ها مثل چسب یا محلول نشاسته  آماده شده و برروی پارچه ها چاپ می‌شود. قالب های حکاکی شده برای هر قسمت از طرح به وسیله رنگهای لازم به کار رفته و در نتیجه طرح کامل می گردد.

چاپ غلتکی

در اینجا غلتکهای مسی گراور شده برای خمیر چاپ مورد استفاده قرار می گیرد، بدین ترتیب که به تعداد رنگهای موجود در طرح غلتک به کار برده می شود. پس از چاپ پارچه از یک خشک کننده گذشته و توسط بخار عمل فیکس کردن انجام گرفته و بعد از شستشو با صابون نهایتاً خشک می شود.

 چاپ توری

در این روش غربالهایی به وسیله پارچه ابریشمی در روی اسکلت چوبی درست شده و طرح ها به غربال انتقال داده می شود. این عمل را معمولاً‌توسط متدهای فتوگرافیک با به کاربردن بی کرومات و ژلاتین انجام می دهند.

قسمتی از طرح که ژلاتین قابل حل را شامل می شود توسط شستشو با آب از بین رفته و ژلاتین غیر قابل حل که توسط فرآیند عکاسی به این صورت درآمده برروی ابریشم مانده که توسط خمیر رنگ مربوطه تولید طرح می نماید. حال موقعی که این توری بر روی منسوجات گذاشته می شود و خمیر رنگ به روی آن سریعاً فشار داده می شود . رنگ فقط برروی آن قسمت ابریشمی که باز است نفوذ کرده و توری دوم برای رنگ دوم که قبلاً تهیه شده به کار برده می شود این عمل برای رنگهای بعدی انجام می‌گیرد.

• خواص ثباتی  

امروزه هزاران نوع رنگ برای استفاده از رنگرزها و سایر مصرف کننده ها به بازار عرضه شده است و برای این تنوع و تعداد رنگ دلایل مختلفی وجود دارد . رنگ های مختلف از نظر ساختمان شیمیایی می توانند الیاف گوناگونی از پشم گرفته تا پنبه ، استات سلولز، پلی استر ، پلی آمید ، پلی اکریلونیتریل و غیره را رنگ نماید. رنگرزی پلاستیک ها و انواع دیگر پلیمرها رنگهای متنوعی را طلب می کند.

 بعد از عملیات رنگرزی کالای رنگ شده در معرض تعدادی عوامل قرار می گیرند . مهمترین این عوامل که در صنایع رنگرزی نساجی مقاومت در برابر آنها سنجیده می شود عبارتند از: نور و شستشو .

 مقاومت رنگها در مقابل این عوامل را خواص ثباتی مختلف از نظر کمی توسط آزمایشات استاندارد تعیین می گردد.

 در سال 1934 کمیته آزمایشات ثبات انجمن رنگرزها و شیمیدان ها رنگ SDC برای اولین بار روش های تعیین ثبات در مقابل نور و عرق و شستشو را چاپ نمود و تا سال 1984 این کار گسترش یافت . روش های آزمایشی تعیین مقاومت برای حدود سی عامل در مورد چهار گروه از الیاف مشخص گردید. این متدها از نظر بین المللی استاندارد بوده و مورد قبول اکثر صاحبنظران در این گونه صنایع می باشد.

The Society of Dyer and Colorists , brad ford , England (S.D.C)

The American Association of Textile Chemits and Colourists (A.A.T.C.C)

Europaisch  - Continental Echtheits – Convention (E.C.E)

این انجمنهای علمی به وجود آورندة سیستم بین المللی است که تحت عنوان ISO مورد استفاده قرار میگیرد.

ثبات رنگ

این به معنی ثبات پارچه ها و منسوجات مختلف در مقابل معرفهای گوناگون ضمن کاربرد می باشد.

روشهای استاندارد به کار رفته علاوه بر اینکه مشخص کننده ثبات رنگ منسوجات و الیاف می باشند بلکه تعیین کننده ثبات خود رنگ ها نیز هستند.

ثبات در مقابل شستشو

این اصطلاحی است که برای نشان دادن مقاومت منسوجات رنگرزی شده در برابر شستشو با محلولهای صابونی در درجه حرارت مشخص به کار می رود . استانداردهای بین المللی ISO دارای قسمتهای متنوعی است که جمع بندی آن در جدول زیر آورده شده است .

اضافه ها	L:R	درجه‌حرارت C°	زمان	محلول	هدف	نوع تست
ـــ	1: 50	40	30َ	صابون5gr/lit	شستشوبا دست	ISO1
__	1: 50	50	45َ	"	شستشوی مکرر با دست	ISO2
ـــ	1: 50	60	30َ	صابون 5gr/lit  + سودا 2gr/lit	شستشوی مکانیکی با صابون و سودا	ISO3
ده ساچمه	1: 50	95	30َ	"	جوشاندن با صابون و سودا	ISO4
ده ساچمه	1: 50	95	4h	"	شستشوی مکررو جوشاندن با صابون و سودا	ISO5
ده ساچمه	1: 30	40	2h	"	نمدی کردن با صابون و سودا	نمدی کردن قلیایی

نحوه عمل بدین صورت است که پارچه و نخ و الیاف آزمایشی ( به اندازه Cm40×10) که هر طرف آن دوخته و رنگرزی شده است را بین دو تکه پارچه رنگ نشده و خام مثل نایلون و پلی استر و پشم و غیره به اندازه cm4×4قرار می دهند و شرایط آزمایشی را بسته به نوع شستشو طبق جدول بالا تنظیم کرده و شستشو را انجام می دهیم . بعد از اتمام عمل نمونه مرکب را دوباره در داخل آب مقطر سرد شسته وسپس دو دقیقه در مسیر آب سرد جاری قرار داده و بعداًٌ می فشارند.

 قبل از خشک کردن در هوای گرم دوخت را در امتداد دو طرف دراز و یک طرف کوتاه بر می دارند و نمونه را ازطرف دوخته شده آویزان می کنند به نحوی که پارچه‌ها به جز در قسمت دوخته شده با هم تماس نداشته باشند . در نهایت تغییرات رنگ نمونه و لکه های روی پارچه رنگرزی نشده توسط مقیاس خاکستری سنجیده می‌‌شود.

:Gray Scale for Stainingمقیاس خاکستری